Manuskrypty znad Morza Martwego, czyli najstarsze teksty Pisma Świętego!

Okłada książki Davida Hamidovica, fot. Dariusz Długosz / Muzeum Luwru; Qumran, fot. pixabay.com

Rękopisy znad Morza Martwego stanowią największe odkrycie biblijne w XX wieku, chociaż „biblioteka” najstarszych rękopisów Biblii Hebrajskiej zawierająca ok. tysiąc fragmentów wydaje się relatywnie niewielkim korpusem w porównaniu, z jednej strony z ogromną ilością glinianych tabliczek pokrytych pismem klinowym, które odkrywano i odczytano począwszy od połowy XIX wieku, na terenie starożytnej Mezopotamii (dzisiejszy Irak) lub z tysiącami tekstów papirusów odkrywanych na terenie starożytnego Egiptu. Jednak znaczenie odkrytych 75 lat temu nad Morzem Martwym (dzisiejszy Izrael) najstarszych rękopisów biblijnych Starego Testamentu polega na jakości odkrytych tekstów, nie zaś ich liczby. Wystarczy stwierdzić, że rękopisy znad Morza Martwego zrewolucjonizowały naukowe spojrzenie na antyczny judaizm w dobie narodzin chrześcijaństwa w I wieku. Teraz wiemy, że ta epoka ma niebagatelne znaczenie z uwagi właśnie na paralelne narodziny tzw. judaizmu rabinicznego, z którego wyrosła aktualna religia żydowska, i misji Jezusa z Nazaretu jako źródła wczesnego chrześcijaństwa i historii Kościoła.

#NowościFrancuskiejOrientalistyki

Obie religie i ich dziedzictwo biblijne fascynują, gdyż stanowią fundamenty naszej współczesnej europejskiej judeochrześcijańskiej cywilizacji. Tysiące badaczy i duże rzesze wiernych śledzą dzieje i rozwój badań nad literaturą biblijną, odkrytą w latach 1947-1956 w grotach w pobliżu ruin Khirbet Qumran nad Morzem Martwym. Ewolucja badań i interpretacji tych manuskryptów, począwszy od lat 50. XX wieku aż po ich ostateczną publikację w 2009 roku, wydaje się ogromna i pozwala na naukową syntezę aktualnego stanu wiedzy o tych sensacyjnych odkryciach nad Morzem Martwym i ich wpływie na rozwój aktualnych studiów nad Pismem Świętym oraz nad antycznym judaizmem i wczesnym chrześcijaństwem.

Z tego powodu pragnę polecić czytelnikom portalu Polskifr.fr najnowszą francuską publikację, która ukazała się właśnie w popularno-naukowej francuskiej serii Que sais-je? (Cóż wiem?), pt. Manuskrypty znad Morza Martwego (Les manuscrits de la mer Morte; Presses universitaires de France, nr 4262, Paryż 2023), której autorem jest David HAMIDOVIC, profesor Uniwersytetu w Lozannie (Szwajcaria), wybitny specjalista antycznego judaizmu i chrześcijaństwa oraz badacz rękopisów znad Morza Martwego. David Hamidovic (ur. 1974) ukończył specjalistyczne studia w Instytucie Katolickim w Angers (1994) i na paryskiej Sorbonie (1998) oraz w renomowanej dominikańskiej Francuskiej Szkole Biblijnej i Archeologicznej w Jerozolimie (2001-2002). Uczony prowadził wykłady na amerykańskim Uniwersytecie Yale (2015) i był m.in. dyrektorem kolekcji „Digital Biblical Studies” (Brill 2016-2019). Profesor Hamidovic kierował także licznymi wykopaliskami archeologicznymi na terenie starożytnej Galilei w Izraelu (2017-2021) i ponadto opublikował wiele prac naukowych poświęconych literaturze żydowskiej i apokryficznej z początków chrześcijaństwa m.in.:  Les traditions de Jubiles à Qumran (2003),  L’Écrit de Damas : le manifeste essénien (2011),  Aux origines des messianismes juifs (2013) oraz A Guide to Early Jewish Texts and Traditions in Christian Transmission (2020). Warto tu przypomnieć, że ten wybitny francuski badacz rękopisów z Qumran współpracuje z licznymi pismami naukowymi i był redaktorem m.in. dossier p.t. Qumrân. Manuscrits de la mer Morte, dernières révélations w periodyku Le monde de la Bible (nr 242 / 2022), który polecam uwadze czytelników  zainteresowanych odkryciami biblijnymi w Qumran!

Już historia odkrycia rękopisów w grotach oddalonych ok. 1 km od starożytnych ruin (po arabsku Khirbet) Qumran stanowi materiał na scenariusz sensacyjnego filmu. Sama nazwa Qumran także słyszana w formie Gumran, jest zniekształceniem nazwy biblijnej Gomory nad Morzem Martwym, w wymowie dialektu arabskich plemion pasterskich wypasających do dziś swoje stada na Pustyni Judzkiej w okolicy Morza Martwego. Właśnie za odkrywcę pierwszych fragmentów rękopisów uznaje się dziś beduina z plemienia Ta’amireh, Mohammeda Ahmeda al-Hameda, zwanego potocznie „Wilkiem” (po arabsku adh-Dhib), który wyruszył w poszukiwaniu zaginionej owcy (lub kozy) w okolice grot położonych na wzgórzach ok. 1 km od Morza Martwego. Odkryte przypadkiem, prawdopodobnie na przełomie 1946/1947, pierwsze fragmenty pergaminowych zwojów i liczna ceramika  w pierwszej grocie stały się źródłem tego największego odkrycia w archeologii biblijnej XX wieku!

Pergaminowe zwoje pozostały niestety długo w obozie plemienia Ta’amireh w pobliżu Betlejem, aż do ich sprzedaży antykwariuszom w mieście narodzin Jezusa: Khalilowi Iskanderowi Shahinowi, zwanemu Kando, oraz Faidi Salahiemu. Pierwszy z nich odsprzedał cztery  pierwsze zwoje przełożonemu (archimandrycie) Prawosławnego Kościoła Syriackiego za sumę ok. 100 dolarów amerykańskich, a z kolei  drugi handlarz antykami  zaproponował  sprzedaż kolejnych trzech tekstów Eleazarowi Sukenikowi, profesorowi Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie.  Ogromna wartość także handlowa tych pierwszych siedmiu najstarszych tekstów Biblii została potwierdzona już zimą 1948 przez prof. E. Sukenika i badaczy Amerykańskiej Szkoły Badań Orientalnych w  Jerozolimie (W. Brownlee i John C. Trever) i ostatecznie przez amerykańskich biblistów, W. Foxwella Allbrighta (Uniwersytet Baltimore) i  Millara Burrowsa (Uniwersytet Yale).

Dla Beduinów Ta’amireh i dla nauki rozpoczęła się wtedy  gorączka poszukiwań dalszych skarbów Biblii w  okolicy Morza Martwego w politycznym kontekście ówczesnej  wojny arabsko-żydowskiej po wygaśnięciu w 1947 r. tzw. Mandatu Brytyjskiego w Palestynie, co ostatecznie doprowadziło do powstania państwa Izrael w maju 1948. Dzięki interwencji władz jordańskich udało się zidentyfikować w styczniu 1949 r. pierwszą grotę w pobliżu ruin Qumran, a w lutym/marcu 1949 miała miejsce pierwsza sesja naukowych wykopalisk archeologicznych kierowanych przez  brytyjskiego uczonego Geralda Lankastera Hardinga (Dyrekcja Starożytności Jordanii) i francuskiego dominikanina Rolanda de Vaux, dyrektora Francuskiej Szkoły Biblijnej w Jerozolimie.

Warto tu przypomnieć ogromne zasługi naukowe nad odkryciami i publikacją rękopisów z Qumran jedynego polskiego uczonego w zespole de Vaux, Józefa Tadeusza MILIKA (1922-2006), absolwenta Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, którego powszechnie uważa się także dziś za geniusza tej pionierskiej epoki odkryć biblijnych w Qumran!  J.T. Milik zbadał największą ilość zwojów i sam odszyfrował dwa kody (na trzy odkryte) nieznanego pisma rękopisów oraz opracował system naukowego oznaczania odkrytych tekstów biblijnych i artefaktów archeologii z Qumran… i  co szczególnie ważne opublikował w 1961 r. tekst najbardziej enigmatycznego rękopisu tzw. Zwoju Miedzianego (3Q15), będącego listą wielkiego skarbu, ukrytego w I wieku na terenie Jerozolimy i nad Morzem Martwym, a którego do dziś nikt nie odkrył! Dobra informacja dla zainteresowanych: wierną kopię Zwoju Miedzianego z Qumran (3Q15) i naczynie z pokrywą do przechowania zwoju Biblii można obejrzeć w paryskim Muzeum Luwru (skrzydło Denon, parter, sala 181, kolekcja OMER)!

Wracając do prezentowanej tutaj pracy Davida Hamidovica pt. Manuskrypty znad Morza Martwego,  po 75 latach od pierwszych odkryć i publikacji rękopisów znad Morza Martwego, dziś możemy sobie pozwolić na ich aktualną naukową syntezę i to jest największym walorem tej  nowej francuskiej publikacji. O odkryciach biblijnych nad Morzem Martwym pisałem już wielokrotnie i dziś literatura naukowa tych odkryć i badań najstarszych manuskryptów biblijnych Starego Testamentu mogłaby z powodzeniem wypełnić kolejowy wagon… ale książka Davida Hamidovica, adresowana zarówno do specjalistów tej nowej dziedziny badań biblijnych, kumranologii (od miejsca odkryć Qumran nad Morzem Martwym), jak i do szerokiej rzeszy amatorów, zainteresowanych odkryciami archeologii biblijnej i badaniami nad tekstem Pisma Świętego, Starego i Nowego Testamentu, świetnie wypełnia swoją rolę popularyzacji dziejów i współczesności odkryć nad Morzem Martwym!  Oto dlaczego warto sięgnąć po tę interesującą lekturę u końca letnich wakacji i z początkiem nauki, bo zadowoli każdego czytelnika swoim niezwykle klarownym językiem, a odczuwalna naukowa i poznawcza pasja Autora, piszącego w wyważony sposób, zapewne wciągnie wielu w meandry największego i najbardziej sensacyjnego odkrycia biblijnego w XX wieku!  Poznając bowiem tło religijno-literackie antycznego judaizmu z epoki powstającego chrześcijaństwa, wywodzącego się w niepodważalny sposób, jak sam Jezus z Nazaretu, Jego Rodzina i Apostołowie z biblijnego judaizmu I wieku, możemy lepiej i dogłębnie zrozumieć przesłanie misji Chrystusa i Ewangelii  Kościoła! Nasz XXI wiek, ze swoimi potrzebami racjonalizacji naszej wiedzy, kieruje taką potrzebę dogłębnej  i duchowej znajomości korzeni naszej wiary  także do wielu współczesnych katolików. Dziś, żaden poważny uczony biblista ani duchowny, żyd czy katolik, nie może mówić o Biblii Starego i Nowego Testamentu bez uwzględnienia odkryć biblijnych manuskryptów w Qumran nad Morzem Martwym!

Książka Davida Hamidovica ukazuje dzieje i współczesność odkryć i badań nad rękopisami znad Morza Martwego w kilku częściach. We wprowadzeniu (str. 3-15) poznajemy rekonstrukcję historii odkryć tych rękopisów w Qumran, a część pierwsza opisuje żmudny i wieloletni proces naukowego odszyfrowania, klasyfikacji i publikacji  ok. tysiąca fragmentów rękopisów napisanych po hebrajsku, aramejsku i w grece, odkrytych w latach 1947-1956 w dwunastu grotach w pobliżu ruin Qumran (str. 16-33). Rozdział drugi (str. 34-64) poświęcono prezentacji współczesnych badań nad wspólnotą (po hebrajsku yahad), uważaną za autorów owej „biblioteki” cennej literatury biblijnej, a w rozdziale trzecim (str. 65-80) poznajemy aktualny stan badań nad sektą tzw. esseńczyków, znanych z osiedla w Qumran i Jerozolimie ze źródeł antycznych (m.in. Filon z Aleksandrii, Józef Flawiusz oraz Pliniusz Starszy). Kolejny rozdział (str. 81-93) proponuje wszechstronną analizę literacko-filologiczną bogactwa literatury biblijnej i parabiblijnej odkrytej nad Morzem Martwym. Ostatni rozdział (str. 94-118) zapoznaje nas z trzema aktualnymi kierunkami badań nad biblijną „biblioteką” znad Morza Martwego: studiami literacko-społecznymi, nowymi technologiami badań interdyscyplinarnych oraz  badaniami porównawczymi tzw. historii kulturalnej świata antyku. Zainteresowanych pogłębioną lekturą badań nad manuskryptami znad Morza Martwego publikacja Davida Hamidovica odsyła do aktualnej bibliografii naukowej zamieszczonej na końcu (str. 120-126).

Kończąc pragnę zaprosić do tej intelektualnej i duchowej wyprawy do licznych grot i jaskiń wokół Morza Martwego, gdzie odkryto w latach 1947-1956, manuskrypty z Qumran, największy skarb archeologii biblijnej XX wieku. Zespół blisko tysiąca fragmentarycznych, najstarszych znanych nauce, rękopisów biblijnych Starego Testamentu, datowanych na okres od III w. p.n.Ch. do połowy I wieku, zmienił diametralnie współczesne studia biblijne nad wiarą żydowskiej wspólnoty religijnej zwanej po hebrajsku yahad i do dziś kojarzonej z tzw. esseńczykami,  radykalną żydowską sektą, współczesną  historycznym początkom tzw.  judaizmu rabinackiego i misji Jezusa z Nazaretu, ewangelicznego  źródła wczesnego chrześcijaństwa i Kościoła.  Polecam lekturę publikacji Davida Hamidovica!

 

czytaj też:

Sztuka fenicka, czyli rzecz o śródziemnomorskiej purpurze, alfabecie i królowej Dydonie >>>

Archeologia biblijna, czyli przewodnik po miejscach historii biblijnej w Ziemi Świętej >>>

Magdala (Migdol), czyli rzecz o Marii Magdalenie… >>>

Ziemia Święta. Przewodnik po Izraelu, Synaju i Jordanii śladami starożytności >>>

Patmos Wyspa św. Jana Apostoła, czyli Wyspa Apokalipsy >>>

Świat Biblii, czyli ostatnie rewelacje o rękopisach znad Morza Martwego w Khirbet Qumrân >>>

Rewelacyjne odkrycia rękopisów znad Morza Martwego, czyli nowości archeologii biblijnej >>>

„Kraina soli, balsamu i zwojów”, czyli rzecz o Morzu Martwym >>>

Biblia w Qumrân, czyli raz jeszcze o najstarszych rękopisach Pisma Świętego >>>

Czy chrześcijaństwo to udany essenizm? >>>

Teksty z Pustyni Judzkiej, czyli reinterpretacja biblijnej postaci Melchizedeka w rękopisach z Qumrân >>>