Jezus z Nazaretu, król Żydów, czyli historia Zbawiciela

Dariusz Długosz (Muzeum Luwru) / 09.12.2023

Jezus Mistrz, fresk w Bazylice Matki Bożej Ara Coeli, Rzym, fot. s. Amata CSFN

W okresie rozpoczętego Adwentu i bliskich już Świąt Bożego Narodzenia wielu spośród nas zadaje sobie różne pytania dotyczące Jezusa z Nazaretu: kim był, czego nauczał i czego dokonał? Te trzy fundamentalne pytania dotyczące Chrystusa powracają do nas wierzących i wielu poszukujących niemal każdego roku, szczególnie w okresie dwóch wielkich świąt dla wszystkich chrześcijan: Bożego Narodzenia (zob. treść mojego aktualnego quizu świątecznego na portalu Polskifr.fr >>>) i Wielkanocy, gdy świętujemy Pamiątkę Narodzin oraz Męczeńskiej Śmierci i Zmartwychwstania Zbawiciela…

Na wiele nurtujących nie tylko mnie pytań odnalazłem odpowiedzi we francuskiej książce pt. „Jezus z Nazaretu, król Żydów” (“Jésus de Nazareth, roi des Juifs” ; éd. Desclée de Brouwer, Paryż 2021), której autorem jest Roland HUREAUX, francuski historyk, absolwent renomowanych uczelni, École Normale Supérieure i École Nationale de l’Administration (ENA) oraz członek komitetu redakcyjnego edycji Commentaire i Résurrection. Jest autorem licznych esejów politycznych i artykułów oraz prac z zakresu historii chrześcijaństwa m.in. “Jésus et Marie Madeleine” (2005) i “Gnose et gnostique des origines à nos jours” (2015).

Z perspektywy ponad dwóch tysięcy lat od narodzin Jezusa z Nazaretu i różnych badań naukowych dotyczących Chrystusa, teologicznych, historycznych i archeologicznych, trudno dziś zrecenzować i chyba też ogarnąć olbrzymią bibliografię naukową i popularną, liczoną w setkach publikacji, jaka ukazała się tylko na przełomie XX i XXI wieku (zob. Bibliografia na str. 543-548). Dlaczego polecam dziś przed Świętami Bożego Narodzenia właśnie tę publikację o Jezusie z Nazaretu? Roland Hureaux proponuje dla czytelnika chrześcijanina i każdego poszukującego prawdy o Jezusie… powrót do realnych źródeł, jakże konieczny wśród przytłaczającej nas dziś medialnej kakofonii XXI wieku… dżungli półprawd i co tu ukrywać, często kłamstwa…, w której trudno się odnaleźć nie tylko młodemu pokoleniu. Autor prezentuje prawdziwą antologię zasadniczych dla postaci Chrystusa urywków z licznych źródeł, cytując szeroko cztery Ewangelie – Mateusza, Marka, Łukasza i Jana – i inne pisma Nowego Testamentu. Na podstawie tych źródeł poznajemy precyzyjny i klarowny obraz postaci Jezusa z Nazaretu i Jego nauczania na historycznym tle Judei I wieku.

Warto podkreślić, że francuski historyk opiera swój obraz Jezusa z Nazaretu na bardzo solidnym studium historyczno-politycznego tła Judei w czasach rzymskiej okupacji i rządów dynastii herodiańskiej w I wieku p.n.Ch. i I wieku n.e. Autor zaznacza wyraźnie we wstępie, że dziś odróżniamy Jezusa z Nazaretu w historii wczesnego Cesarstwa Rzymskiego i Jezusa Chrystusa dla wszystkich wierzących… a poznanie wszechstronnych badań historii, teologii i archeologii w niczym nie zmienia religijnej prawdy i wiary o Zbawicielu, a wprost przeciwnie jest dziś fundamentem umacniającym wiarę, właśnie w epoce półprawd i częstokroć jakże nieoczywistej medialnej manipulacji. Dla chrześcijan teologiczne postanowienia tzw. Soboru chalcedońskiego, czyli czwartego soboru powszechnego, zwołanego w 451 roku do Chalcedonu nad Bosforem (obecnie Kadıköy, dzielnica Stambułu) przez cesarza Marcjana (450–457) i biskupa Konstantynopola, Anatoliosa, miały na celu skorygowanie nauki sformułowanej na Soborze efeskim (431), zwłaszcza sprecyzowanie chrystologicznej doktryny Kościoła i wtedy m.in. potępiono monofizytyzm; uchwalono dogmat chrystologiczny o dwóch naturach Chrystusa — prawdziwie Boskiej i prawdziwie ludzkiej — połączonych tzw. unią hipostatyczną „bez zmieszania, bez zmiany, bez rozdzielania i rozłączania” w jednej osobie.

fot. archiwum Dariusza Długosza

Powróćmy zatem do analizy historycznych źródeł pisanych w książce Jezus z Nazaretu (str. 11-35), których nie kontestują dziś poważni historycy, także żydowscy. Klarowny obraz dotyczy tu czterech kanonicznych (uznawanych przez Kościół) Ewangelii, które chociaż w różny sposób i na miarę epoki I wieku, stanowią zasadnicze źródło naszej wiedzy o Jezusie z Nazaretu. Ich historycznej analizie poświęcono już wiele badań, m.in. ks. Jeana Carmignaca, Claude’a Tresmontanta i Johna T. Robinsona, także kwestii ich datacji liczonej od połowy I wieku n.e., czyli z perspektywy ok. 20-50 lat po śmierci Jezusa, datowanej często na kwiecień 33 r.n.e. Ponadto liczne informacje o życiu i nauce Jezusa podają Listy św. Pawła Apostoła, także z połowy I wieku. Odkrycia biblijne w Qumran nad Morzem Martwym odsłoniły również prawdopodobny, choć i kontestowany fragment Ewangelii Marka (6,52-54), oznaczony jako 7Q5 i odkryty w siódmej grocie. Podobnie fragmentryczny papirus z fragmentem Ewangelii Mateusza, datowany na połowę I wieku, który jest przechowywany w Magdalen College w Oksfordzie (Anglia).

Wśród późniejszych chrześcijańskich źródeł nie można pominąć Historii Kościelnej Euzebiusza z Cezarei w Palestynie (IV wiek). Kolejnym świadectwem są także tzw. pisma apokryficzne, nieuznane przez Kościół, z których najbardziej znane są Ewangelie (Tomasza, Filipa, Piotra i Marii Magdaleny, Judasza i Nikodema) oraz inne pisma apokryficzne (Ewangelia dzieciństwa, Księga narodzin Maryi, Raport Piłata do cesarza oraz Historia Józefa cieśli), datowane na II wiek. Uzupełnieniem są dostępne fragmenty o Jezusie z pism autorów rzymskich z I wieku: Tacyta (Roczniki, 15 i 94) i Swetoniusza (Żywot Nerona, 16,3) oraz najbardziej znanego antycznego historyka żydowskiego z I wieku Józefa Flawiusza, który w dziele „Dawne dzieje Izraela” pozostawił tzw. Testimonium o Jezusie (18, 63-64). Na końcu należy również wspomnieć tzw. Sefer Toledot Yeshu (hebr. ספר תולדות ישו, czyli Księga Narodzin Jezusa), która jest antychrześcijańską broszurą żydowską pochodzącą ze średniowiecza. Księga, której istnieje kilka wersji, parodiuje historię Jezusa z Nazaretu opisaną w Ewangeliach, a jej „bohater”, Jeszu, jest heretyckim uwodzicielem, urodzonym w nieślubnym związku (hebr. mamzer). Praca była szeroko cytowana w polemicznej literaturze antyżydowskiej jako przykład niezaprzeczalnej antychrześcijańskiej religijnej nienawiści ze strony Żydów.

Archeologia ma też swoje świadectwa w postaci relikwii Pasyjnych, częstokroć kontestowanych w nauce, ale z czcią traktowanych przez Kościół, a wśród których należy wymienić najważniejsze: Całun Turyński, Tunikę z Argenteuil i Koronę Cierniową z Katedry Notre-Dame w Paryżu. W 1961 r. grupa kierowana przez Antonia Frovę dokonała odkrycia na terenie starożytnego amfiteatru w Cezarei Nadmorskiej, dawnej stolicy prowincji Judei, tzw. Kamienia Piłata, zawierającego na bloku wapiennym łacińską inskrypcję z uszkodzonym tekstem dedykacji Poncjusza Piłata, prefekta Judei, który skazał, według innych źródeł, Jezusa z Nazaretu na śmierć przez ukrzyżowanie. Bogactwo tych licznych źródeł historii i archeologii o Jezusie jest więc niezaprzeczalne i usuwa dziś w cień wszelkie próby podważenia faktu Jego życia w rzymskiej prowincji Judei I wieku. Zatem dotarliśmy do Jezusa z Nazaretu w historii!

Książka Rolanda Hureaux prowadzi nas w kilkunastu odsłonach tematycznych ku dalszemu i bliższemu poznaniu Jezusa z Nazaretu. Pierwsze części II-IV (str. 35-120) odpowiadają na podstawowe pytania; w części drugiej skąd pochodzi Jezus, czyli kwestie daty i miejsca Jego narodzin w Betlejem, wizyty Trzech Królów (Magów) za rządów króla Heroda Wielkiego (37-4 p.n.Ch.) i tzw. Pax Romana w okresie władzy pierwszego cesarza Rzymu Oktawiana Augusta (27 p.n.Ch. – 14 n.e). Trzecia część przybliża nam geografię Ziemi Świętej, dzieje narodu żydowskiego i dynastii Heroda Wielkiego. W czwartej Autor skupia się na analizie bogatej osobowości młodego „rabbiego” z Nazaretu i środowiska w północnej Galilei. Piąta część jest poświęcona nauczaniu Jezusa na tle działalności Jego kuzyna, Jana Chrzciciela, które opiera się na żydowskim Prawie (hebr. Tora), fundamencie nauki Chrystusa (część szósta), którą wzbogaca On o sens Bożego Miłosierdzia (część siódma). Kolejny rozdział ukazuje nam naukę i działalność Jezusa na tle innych ówczesnych żydowskich ugrupowań polityczno-religijnych w Judei (faryzeusze, saduceusze, esseńczycy i zeloci), ale i dynastii herodiańskiej oraz okupanta rzymskiego.

Aspekty wiary i mesjaństwa Jezusa z Nazaretu są tematem kolejnych części książki, m.in. kwestia Jego cudów (uzdrowień, zmartwychwstania, rozmnożenia pokarmu), organizacji wspólnoty apostołów i uczniów, objawienia Mesjańskiego (hebrajskie imię Jehoszua יֵשׁוּעַ, znane w formie skróconej Jeszua, znaczy „Jahwe jest zbawieniem”, a jego forma aramejska, czyli w języku, którym Chrystus się posługiwał ma postać ‏ܝܫܘܥ‎ Jeszua), wizja Jego Królestwa Niebieskiego i Ostatniej Wieczerzy oraz ostatecznie Pasji i śmierci na krzyżu. Tu poznajemy też sekret tytułu Chrystusa na krzyżu i… także książki „Jezus z Nazaretu, król Żydów” (INRI, łac. Iesus Nasarenus Rex Ioudeorum), który nakazał umieścić Poncjusz Piłat jako element politycznego sporu z władzami żydowskimi (Żydzi napisaliby zapewne „król Izraela”).

Ostatnia część (str. 503-516) dotyczy summum życia Jezusa, czyli Zmartwychwstania, o którym czytamy w Ewangeliach, listach Pawła Apostoła i w licznych apokryfach. Autor analizuje fenomen poranka Wielkanocnego, 11 objawień pośmiertnych i ostatnich słów Jezusa z Nazaretu do Apostołów. Książkę wzbogacają bogate aneksy (str. 517-541) m.in. z tekstem tzw. Testimonium Flavianum, genealogią Jezusa, dynastii hasmonejskiej i herodiańskiej, chronologią dziejów Judei i powstań żydowskich. Dla zainteresowanych dostępna jest wybrana bibliografia (str. 543-548) oraz pomocne indeksy imion i nazw geograficznych Ziemi Świętej (str. 549-567). A może taki właśnie prezent gwiazdkowy pod choinkę… Serdecznie polecam lekturę o Jezusie z Nazaretu, królu Żydów… i Zbawicielu!

czytaj też:

Fałszerstwo XIX stulecia czy najstarszy fragment Biblii? >>>

Studia nad Apokalipsą Proroka Ezdrasza i ruchem esseńczyków w Judei >>>

Manuskrypty znad Morza Martwego, czyli najstarsze teksty Pisma Świętego! >>>

Sztuka fenicka, czyli rzecz o śródziemnomorskiej purpurze, alfabecie i królowej Dydonie >>>

Archeologia biblijna, czyli przewodnik po miejscach historii biblijnej w Ziemi Świętej >>>

Magdala (Migdol), czyli rzecz o Marii Magdalenie… >>>

Ziemia Święta. Przewodnik po Izraelu, Synaju i Jordanii śladami starożytności >>>

Patmos Wyspa św. Jana Apostoła, czyli Wyspa Apokalipsy >>>

Świat Biblii, czyli ostatnie rewelacje o rękopisach znad Morza Martwego w Khirbet Qumrân >>>

Rewelacyjne odkrycia rękopisów znad Morza Martwego, czyli nowości archeologii biblijnej >>>

„Kraina soli, balsamu i zwojów”, czyli rzecz o Morzu Martwym >>>