W hołdzie piękniejszej połowie ludzkości, czyli „Kobiety Biblijne na tle epoki!”

Dariusz Długosz (Muzeum Luwru)/AH / 08.03.2024

fot. pixabay.com

Kultura starożytnego Bliskiego Wschodu, czyli olbrzymiego obszaru rozciągającego się od Iranu aż po Egipt i od terenów Turcji po Półwysep Arabski, naznaczyła określone stosunki i struktury społeczeństwa, mające znaczący wpływ na pozycję kobiety. Liczne konflikty polityczne i społeczne, ale i lokalna obyczajowość oraz religijne prawodawstwo ukształtowały miejsce kobiet w życiu narodów biblijnego Orientu. Źródła biblijne Starego i Nowego Testamentu pozwalają nam współczesnym dość dogłębnie prześledzić miejsce i rolę hebrajskich kobiet i ich ewolucję na przestrzeni dziejów Narodu Wybranego oraz epoki wczesnego Kościoła na terenie Ziemi Świętej i obszarze Bliskiego Wschodu.

#NowościBiblijne w Polsce… z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet

Tematyce tej poświęcono monografię pt. „Kobiety Biblijne na tle epoki” opublikowaną przez Diecezjalne Centrum Edukacyjne w Legnicy i Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu (Legnica – Wrocław 2019). Jej autor, ks. prof. Jan KLINKOWSKI, jest biblistą i prezbiterem diecezji legnickiej. W latach 1998-2005 był dyrektorem Diecezjalnego Kolegium Teologicznego w Legnicy i wykładowcą teologii w Wałbrzychu i Jeleniej Górze. Obecnie ks. Klinkowski jest kierownikiem Katedry Nowego Testamentu i wykładowcą na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu oraz od 2015 r. jest badaczem Komitetu Nauk Teologicznych przy wydziale Nauk Humanistycznych i Społecznych Polskiej Akademii Nauk. Ten ceniony katolicki biblista jest autorem kilkunastu książek oraz kilkudziesięciu artykułów, a także jako dyrektor Studium Turystyki Biblijnej, zapalonym organizatorem wypraw naukowych na tereny świata biblijnego (Egipt, Izrael, Jordania, Syria, Liban, Turcja, Iran i Etiopia).

fot. Dariusz Długosz

Autor proponuje niezwykle interesującą wędrówkę szlakami biblijnymi na terenie starożytnej Palestyny, gdzie na przestrzeni ponad dwóch tysięcy lat spotkały się wpływy kultury Mezopotamii i Egiptu, Arabii i Azji Mniejszej, a także w tzw. epoce międzytestamentalnej Grecji i Rzymu. Nietrudno tu zauważyć, że wpływy tych doświadczeń historii i prawodawstwa, także religijnego, pozostawiły liczne ślady w życiu codziennym i pozycji kobiet świata biblijnego, a niektóre aspekty miejsca kobiet są zauważalne do dziś! Prezentowana książka pozwala nam poznać dzieje i kulturę oraz życie kobiet w epoce Starego i Nowego Testamentu. W życiu współczesnego Kościoła, jako pierwszy na spotkanie kobiety wyruszył Polski Papież, św. Jan Paweł II, gdy z okazji ogłoszonego tzw. Roku Maryjnego opublikował w 1988 r. swój znany list apostolski pt. „Mulieris dignitatem” („O godności Kobiety”), w którym wezwał całą społeczność Kościoła katolickiego do refleksji nad rolą i miejscem kobiety we współczesnym społeczeństwie i w życiu Kościoła. Papież podkreślił wówczas, że godność kobiety jest uwarunkowana fenomenem jej kobiecości zdolnym do otrzymywania i obdarowywania miłością, szczególnie zaś w wymiarze małżeńskim i macierzyńskim! To był niewątpliwie pierwszy tak wielki hołd Kościoła dla pozycji i roli kobiety we współczesnym świecie i w życiu Kościoła XX wieku!

Książka o Kobietach biblijnych ukazuje nam bogate i skomplikowane oblicze świata kobiecego w trzech odsłonach, ale jak zauważa Autor we wstępie… wiele tych kobiet doświadczyło zapewne szczęścia bycia ukochaną żoną, matką, babcią i prababcią, ale niestety dla wielu z nich życie, z wielu powodów prawno-społecznych, obyczajowych i religijnych, nie było tak pomyślne i szczęśliwe. Obraz życia kobiet w szeroko rozumianym świecie biblijnym poprzedzają dwie krótkie refleksje Autora z perspektywy cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu i Fenicjan przy okazji jego naukowych podróży do Jerozolimy i Bejrutu. Następnie część pierwsza (str.13-112) ukazuje sytuację kobiet w kulturze starożytnej. Naszą wędrówkę po świecie kobiet rozpoczynamy w Arabii, gdzie w na terenie dzisiejszego Jemenu, znajdowało się prawdopodobnie królestwo Saby, założone przez syna Ketury, drugiej żony Abrahama. Podobnie mieszkańcy Etiopii utrzymują, że królestwo Saby znajdowało się na ich terytorium, którego władczyni Makeda znana z eposu „Kebra Nagast” („Chwała królów Abisynii”) przybyła do Salomona, a owocem ich związku były narodziny syna Menelika, protoplasty dynastii. Następnie poznajemy znaczenie kobiet w starożytnym Egipcie, gdzie panowały królowe tej miary co Hatszepsut (XV w. p.n.Ch), Nefretete, żona faraona Echnatona (XIV w. p.n.Ch), czy ostatnia królowa Kleopatra VII (I w. p.n.Ch).

Podobnie śledzimy miejsce kobiety w kulturze Mezopotamii (Irak-Iran), a tam wielką rolę odgrywały kapłanki świątyni bogini Inany. Mimo dominacji mężczyzn rola kobiet w Babilonii wzrastała wraz z posiadaniem dzieci. Szczególne miejsce zajmowały też mniszki (naditum) poświęcone bóstwu Szamasz w Sippar oraz kobiety na dworach. Niektóre z nich władały państwami, jak królowa Kubaba w Kisz (ok. 2570 p.n.Ch). Podobnie Persowie, twórcy imperium Achemenidów, szanowali kobiety, ale też nie przywiązywali wagi do ich straty. W dziejach Asyrii, warto tu także wspomnieć o wyjątkowej królowej Semiramidzie (IX w. p.n.Ch), która rządziła państwem po śmierci króla Szamszi-Adada V, a jej imię grecki historyk Herodot w V w. p.n.Ch. , kojarzył z jednym w cudów świata starożytnego: wiszącymi ogrodami Semiramidy, które wzniesiono w Babilonie za czasów króla Nabuchodonozora (VI w. p.n.Ch), znanego ze Starego Testamentu (Wyrocznia: Mane-Tekel-Fares).

O sytuacji kobiet w starożytnej Grecji dowiadujemy się z mitologii i źródeł antycznych, gdzie występują postacie licznych bogiń, a imiona Pandory, czy Hippolity, królowej Amazonek, z którymi to wojowniczymi kobietami walczyli herosi, jak Tezeusz, są powszechnie nam znane. Nie brak tu też bohaterskich i pięknych kobiet w dwóch najstarszych poematach Homera – „Iliadzie” i „Odysei” – od Heleny porwanej przez Parysa z Troi aż po Penelopę, żonę króla Itaki Odyseusza, symbol wierności. Niestety kobiety nie mogły wyjść samodzielnie za mąż, a w Atenach oznaką pełnego wejścia do rodziny męża było dopiero urodzenie pierwszego dziecka. Wolne kobiety nie otrzymywały także wykształcenia, choć znane są poetki greckie jak słynna Safona z wyspy Lesbos (VI w. p.n.Ch). W VI w. p.n.Ch. wzrosła w Atenach rola tzw. heter, więc usankcjonowano tam sytuację, że żona była zajęta wychowywaniem dzieci, a wolna hetera dostarczaniem uciech cielesnych. Niestety to rozdzielenie miłości i seksu od prokreacji ciąży do dziś na kulturze europejskiej. Generalnie, kobiety w Grecji, wykluczone z życia publicznego, odgrywały jednakże większą rolę w domu rodzinnym.

W społeczeństwie rzymskim dominował model prawny pater familias, więc córka była tam podporządkowana ojcu do zamążpójścia, a od I w. p.n.Ch, również po ślubie, co ściśle regulowały umowy małżeńskie, gwarantujące też rozdzielczość majątku (sine manus). Kobiety nie miały równych praw w związku, który był jedynie prawno-społecznym zobowiązaniem obu stron, nigdzie nie rejestrowanym, a karano niewierność, także śmiercią, wyłącznie ze strony małżonki. Akt rozwodu dokonywał się bez sprawy sądowej, a dzieci na mocy tradycji pozostawały z ojcem. Obywatelstwo rzymskie było także zarezerwowane wyłącznie dla mężczyzn, a kobiety, bez praw publicznych, były podporządkowane im przez całe życie. Dominował ideał kobiety opiekunki ogniska domowego, ale w kulcie religijnym szczególną czcią otaczano westalki, podtrzymujące wieczny ogień w świątyni. Rozwój imperium rzymskiego sprawił, że pod koniec I wieku, bogate kobiety korzystały ze swobody i dużych majątków, którymi zarządzały wedle swej woli, ale w parze z emancypacją kobiet, szło także rozluźnienie więzi rodzinnych, czemu próbował zaradzić pierwszy cesarz Rzymu Oktawian August w I wieku. W uzupełnieniu poznajemy sytuację kobiet w cywilizacji Azji środkowej i w kulturze Celtów.

Drugą część książki poświęcono Kobiecie w społeczeństwie biblijnego Izraela (str. 113-212), gdzie Autor pisze o licznych wspaniałych postaciach kobiet, które odegrały znacząca rolę w czasach Starego Testamentu. W żydowskim domu obowiązywał hebrajski ideał – eszet chajil – usłużnej i chętnej do pomocy rodzinie i obcym postaci zacnej i dzielnej kobiety. Tradycja żydowska zawsze gloryfikowała rolę kobiety, opiekunki życia rodzinnego, która przekazuje i podtrzymuje żydowską tożsamość narodową i religijną. Próby panowania mężczyzny nad kobietą były w tradycji biblijnej skutkiem grzechu od zarania dziejów (Księga Rodzaju 3,16). Kobieta była traktowana jak cenny dar dla mężczyzny, który powinien się troszczyć o nią, o czym napisano w Talmudzie Babilońskim. Rola kobiet rosła wraz z małżeństwem i macierzyństwem, gdyż Prawo (Tora) nakazywało kategorycznie mężczyznom ożenek i posiadanie dzieci. Odnośnie samego pożycia małżeńskiego wymogi prawa nakazały wprost zapewnić kobiecie pełną satysfakcję, ale niestety już orzekanie rozwodu przez szkoły rabinicznie było wyłączną domeną mężczyzn, choć kobiety w Izraelu mogły liczyć na zabezpieczenie majątkowe. Wdowę mógł też poślubić brat zmarłego męża w celu wzbudzenia potomka (Lewirat).

Następnie, ks. prof. Jan Klinkowski ukazuje postaci niektórych wybitnych i znanych biblijnych kobiet: Ewy (Radość w odmienności), Sary (Towarzyszka życia), Rebeki (Gotowa do poświęceń), Racheli (Szczęśliwa w miłości), czy Anny (Tęsknota za dzieckiem) oraz kobiet w życiu króla Salomona, królowych Izabel i Atalii, wdowy z Sarepty Sydońskiej i Szunemitki, Zuzanny i ostatecznie kobiet (np. królowej Mariamne) na dworze żydowskiego króla Heroda Wielkiego w I wieku p.n.Ch.

Ostatnia część dotyczy obrazu kobiet w czasach Nowego Testamentu (str. 213-301), kiedy Jezus z Nazaretu zgromadził wokół siebie wspólnotę uczniów, z których wybrał Dwunastu Apostołów, ale w Jego otoczeniu były też znaczące kobiety, które odegrały ważną rolę na drodze ewangelizacji. Chrystus postawił wszystkim jednakowe kryteria moralne, i dokonywał cudów, uzdrawiając także dziewczynki i kobiety. W sporze z faryzeuszami o prawie rozwodu, Jezus stanął na jasnym stanowisku jedności i trwałości małżeństwa, co wzmacniało status kobiet narażonych na listy rozwodowe. Dalej wczesny Kościół walczył z problemem rozwiązłości, obecnej w środowisku hellenistycznym. Św. Paweł podkreśla konieczność świętości w relacji mężczyzny i kobiety na wzór Chrystusa i Kościoła; a wiele uwagi Apostoł poświęcił też kwestii mieszanych związków chrześcijan i pogan w świetle zbawienia.

Na koniec poznajemy niezwykłe postacie kobiet Nowego Testamentu: Elżbiety, małżonki kapłana; Maryi, Matki Jezusa w pokorze realizującej swoje powołanie; Marii Magdaleny, świadka o Zmartwychwstałym; Samarytanki, gotowej do dialogu teologicznego; Syrofenicjanki, wzorze pokory; Teściowej Piotra; ubogiej wdowy i jej hojności; Marty i Marii, dwóch sióstr o odmiennych charakterach, oraz kobiety znane z historii biblijnego Izraela w czasach rzymskich: Herodiady, czarnego charakteru na dworze Heroda oraz Bereniki, urody w służbie polityki dynastii herodianskiej. Dla bardziej zainteresowanych warto sięgnąć do obszernej bibliografii, polskiej i obcej (str. 307-327).

Maryja – wzór wszystkich kobiet (figura w kaplicy objawień w Fatimie), fot. Artur Hanula / Polskfir.fr

Podsumowując, z okazji Dnia Kobiet i tytułem konkluzji chciałbym nam wszystkim przypomnieć, co o kobiecie mówią Mędrcy biblijnego Izraela: „Kobieta powstała z żebra mężczyzny, nie z jego stóp, by móc ją deptać, ani z jego głowy , by móc być ważniejszą, ale z boku, by być mu równą… troszkę poniżej niż ramię, by móc ją chronić, i od strony serca, by ją kochać”. Oto dlaczego Panie i Panowie warto sięgnąć po lekturę tej interesującej książki ks. prof. Jana Klinkowskiego o Kobietach biblijnych! A Wszystkim Paniom nie tylko w Dniu Kobiet życzę obfitych Łask Bożych: Miłości, Wiary i Nadziei!!!

czytaj też:

Imię JEZUS, czyli JAHWE (Bóg) jest zbawieniem >>>

Jezus z Nazaretu, król Żydów, czyli historia Zbawiciela >>>

Fałszerstwo XIX stulecia czy najstarszy fragment Biblii? >>>

Studia nad Apokalipsą Proroka Ezdrasza i ruchem esseńczyków w Judei >>>

Manuskrypty znad Morza Martwego, czyli najstarsze teksty Pisma Świętego! >>>

Sztuka fenicka, czyli rzecz o śródziemnomorskiej purpurze, alfabecie i królowej Dydonie >>>

Archeologia biblijna, czyli przewodnik po miejscach historii biblijnej w Ziemi Świętej >>>

Magdala (Migdol), czyli rzecz o Marii Magdalenie… >>>

Ziemia Święta. Przewodnik po Izraelu, Synaju i Jordanii śladami starożytności >>>

Patmos Wyspa św. Jana Apostoła, czyli Wyspa Apokalipsy >>>

Świat Biblii, czyli ostatnie rewelacje o rękopisach znad Morza Martwego w Khirbet Qumrân >>>