Odkryj masową emigrację #2 | „Małe Polski” we Francji

Grupa dzieci w strojach ludowych, "Na Szerokim Świecie" nr 8/389 z 1936, Sallaumines (Hauts-de-France, Pas-de-Calais), fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Po zakończeniu I wojny światowej do niezwykle ważnego wydarzenia w historii stosunków polsko-francuskich doszło 3 września 1919 r. Tego dnia w Warszawie została podpisana konwencja dotycząca wymiany pracowników. Trzeba podkreślić, że Francuzi po wojnie odczuwali szczególnie dotkliwie brak siły roboczej, w związku z czym pomoc znad Wisły i Odry była szczególnie potrzebna. A mieszkańcy zniszczonej wojną Polski szukali miejsc pracy.

Zanim jednak doszło do podpisania konwencji polsko-francuskiej, 28 czerwca 1919 r. podpisano słynny traktat wersalski, normujący stosunki między zwycięzcami I wojny światowej i ich sojusznikami, a Niemcami (wówczas Republiką Weimarską). Już wtedy otwierał się nowy rozdział w dziejach także polskiej emigracji zarobkowej.

Jako ciekawostkę możemy podkreślić fakt, iż jeszcze w trakcie działań wojennych przyjęła się obowiązująca do dziś nazwa – Polska Misja Katolicka. W tamtym czasie działała również Polska Misja Wojskowa, dlatego potrzebne było odróżnienie obu struktur. PMK na skutek różnorodnych trudności i niekorzystnych uwarunkowań wojennych po zakończeniu wojny stanęła przed szczególnie trudnym zadaniem reorganizacji w celu zapewnienia jak najlepszej opieki duchowej dla coraz liczniej przybywających nad Sekwanę Polaków.

W okresie 1920-1930 na ziemię francuską przybyła wyjątkowo liczna grupa emigrantów z Polski, a czas kulminacyjny przypadł na okres 1921-23. Ogółem w latach 1918-1939 do Francji z Polski przybyło ok. 400 tys. ludzi. Poszukiwali “europejskiego Eldorado” >>> po traumatycznym czasie zaborów.  W okresie międzywojennym Polacy przyjeżdżali bezpośrednio z Polski, zwłaszcza z Górnego Śląska, choć też z Galicji i Warszawy,  ale również z Niemiec, np. Zagłębia Ruhry czy Westfalii, gdzie trafili jeszcze na początku XX w.

Tzw. Westfalczycy, czyli Polacy przybywający do Francji z niemieckiej Westfalii, stanowili najliczniejszą część emigracji zarobkowej. Przybywali na ziemię francuską głównie na drodze werbunku realizowanego przez Centralny Komitet Kopalń Francji. 3 września 1919 r. podpisano konwencję dotyczącą wymiany pracowników między Polską i Francją. W 1920 r. uzgodniono warunki osiedlania się Polaków. Z samej Westfalii do Francji w latach 1921-1924 przybyło ok. 25 tys. polskich górników. Tworzono też szereg udogodnień emigracyjnych, m.in. ułatwiających wydawanie tymczasowych paszportów i stosownych dokumentów.

Polacy, którzy przybyli do Francji, szybko się organizowali. Powstawały różnorodne organizacje o charakterze narodowo-religijnym. I tak na francuskiej północy przybysze z Polski zakładali związki i stowarzyszenia, koła teatralne, chóry, grupy o charakterze modlitewnym oraz organizacje i drużyny sportowe, z których najbardziej znany był “Sokół”.

Istniały też pisma, z których najbardziej znane to “Wiarus Polski” i “Narodowiec”, przeniesione na grunt francuski z Westfalii. Polska Misja Katolicka przez długi czas wydawała “Polaka we Francji”. Każdy, czy to dziecko, nastolatek, czy to kobieta, czy mężczyzna w różnym wieku, mógł należeć do jakiejś polonijnej struktury, które stopniowo trafiały pod opiekę Polskiej Misji Katolickiej. W samych departamentach Nord i Pas-de-Calais istniało 67 polskich kolonii, a w całej Francji w 1934 r. było ich aż 547. Były to jakby “małe Polski” z własnymi wydarzeniami kulturalnymi i religijnymi, własnym osiedlowym życiem, a nawet własnym… bankiem PKO. Trzeba podkreślić, że kryzys ekonomiczny z początku lat 30. dał się mocno we znaki także Polakom, z których wielu musiało opuścić Francję. Dopiero w połowie lat 30., gdy sytuacja w Polsce ustabilizowała się już na dobrym poziomie po zwalczeniu najbardziej poważnych skutków I wojny światowej, Polacy w dużo mniejszym stopniu opuszczali już Ojczyznę za chlebem.

Zaraz po wojnie rozpoczął się też okres poważnej reorganizacji PMK we Francji, którą zlecił i którą prowadził z ramienia Episkopatu Polski Prymas kard. Edmund Dalbor. Na miejscu pracami kierowała M. Zamojska, gdyż rektor ks. Leon Postawka był już poważnie chory. Wkrótce wyznaczono nowego rektora ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo ks. Wilhelma Szymbora. Za czasów Prymasa kard. Augusta Hlonda następowały dalsze etapy umacniania struktur PMK zarówno w odniesieniu do Episkopatu Polski jak i Kościoła francuskiego. Ważne było również powołanie do życia Towarzystwa Chrystusowców od Wychodźców, co miało miejsce 8 września 1932 r. Do dziś Chrystusowcy stanowią bardzo ważną część duszpasterstwa polskiego nie tylko we Francji. To oni wraz z księżmi diecezjalnymi oraz Pallotynami, Oblatami czy Misjonarzami św. Rodziny służyli duszpastersko Polakom także we Francji. W latach 30. XX w. na terenie całej Francji pracowało ok. 40 kapłanów z Polski, w tym połowa to księża diecezjalni.

Ciąg dalszy nastąpi…

 

Podstawowe źródła informacji:

Jerzy Klechta, “175 ans au service de la Polonia”, Mission Catholique en France, Paris 2011

Edward Papalski, “Z Polonią i Polską w sercu”, Nord Avril, Bouvignies 2016

*

W 2019 r. w czasie wakacji odkrywaliśmy francuskich świętych, w ramach serii „Odkryj Świętego”. Rok później podróżowaliśmy po mniej znanych francuskich sanktuariach. W 2021 r. odrywaliśmy Matkę Czacką z okazji zbliżającej się beatyfikacji. Tegoroczna trylogia poświęcona masowej emigracji jest zatem naszą kolejną propozycją dla Was.

Zachęcamy również do lektury innych odcinków z serii “Odkryj…”.

Odkryj masową emigrację #1 | W poszukiwaniu „europejskiego Eldorado” >>>

 

Odkryj Matkę Czacką #4 | “Ja się nigdy nie modlę za Matkę Czacką” >>>

Odkryj Matkę Czacką #3 | „Było w niej coś z Traugutta” >>> 

Odkryj Matkę Czacką #2 | Utarte ścieżki a nowe szlaki >>> 

Odkryj Matkę Czacką #1 | Polsko-francuska pomoc niewidomym >>> 

Odkryj sanktuarium #5 | Nieodkryta perła w Bétharram niedaleko Lourdes >>>

Odkryj sanktuarium #4 | U św. Jana Marii Vianneya w Mzykach >>>

Odkryj sanktuarium #3 | Trzy Marie i Romowie w Saintes-Maries-de-la-Mer >>>

Odkryj sanktuarium #2 | Pellevoisin – zanim wydarzył się polski Gietrzwałd >>>

Odkryj sanktuarium #1 | Sainte-Anne d’Auray – św. Anna i Iwo Nicolazic >>>

Odkryj Świętego #10 | O. Kolbe – dlaczego patronuje Domowi Pielgrzyma w Lourdes? >>>

Odkryj Świętego #9 | Św. Jacek Odrowąż – patron domu PMK na Korsyce >>>

Odkryj Świętego #8 | Św. Ludwika de Marillac – żona, matka i zakonnica >>>

Odkryj Świętego #7 | Św. Roch – z psem chodząca świętość >>>

Odkryj świętego #6 | Św. Genowefa – patronka Paryża i… dzieło “polskiego” Francuza >>>

Odkryj Świętego #5 | Św. Germana Cousin – święty “kopciuszek” >>>

Odkryj Świętego #4 | Św. Gwenol – dziewczyna, diabeł i tajemnicza wyspa >>>

Odkryj Świętego #3 | Św. German – marek nocny i człowiek pomocny >>>

Odkryj Świętego #2 | Św. Torpes z Pizy – patron miasta Louisa de Funèsa >>>

Odkryj Świętego #1 | Św. Dionizy – bez głowy na Notre Dame >>>