szukaj
Wyszukaj w serwisie


O pamiętaniu… Refleksje nad Wielkanocą

Kornelia Golombek / 27.03.2024
Modlące się dłonie i zając brunatny Albrechta Dürera*, fot. domena publiczna
Modlące się dłonie i zając brunatny Albrechta Dürera*, fot. domena publiczna

Modlące się dłonie oraz zając brunatny Albrechta Dürera – tymi symbolami wielkanocnymi chciałabym Czytelniczki i Czytelników zaprosić na parę minut przedświątecznej refleksji, ze szczególnym uwzględnieniem niemieckich obchodów uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego.


Wielkanoc to najważniejsza uroczystość w kalendarzu chrześcijańskim. Jest świętem ruchomym obchodzonym w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca.

W tradycji chrześcijańskiej dni poprzedzające Wielkanoc mają głębokie znaczenie. Wspominają ostatni rozdział ziemskiego życia Jezusa Chrystusa, począwszy od wjazdu do Jerozolimy, poprzez ostatnią wieczerzę z uczniami, śmierć na krzyżu, aż do zmartwychwstania.

fot. pixabay.com

Dni te są nie tylko sercem liturgii chrześcijańskiej, ale mają także kulturowy i historyczny wpływ na społeczeństwo.

Niemiecki socjolog, twórca socjologii wiedzy Karl Mannheim w swojej pracy „Struktury myślenia”, należącej do klasyki socjologii kultury, zadaje pytanie, czy istnieje socjologia kultury i jak socjologia może rozumieć kulturę? Mannheim jest przekonany, że właściwa socjologia kultury nie może być po prostu socjologią tematów kulturowych. Musi tworzyć podejście do kultury zgodne z rzeczywistymi twórcami kultury. Musi to być socjologia, która uczestniczy w kulturze i przyczynia się do jej odnowy.

W tym miejscu Czytelnik być może zadaje sobie pytanie, co ten wywód ma wspólnego z tematem Wielkanocy? Otóż w strukturach myślenia Mannheim używa terminu „Polis”, który jest symbolem wspólnoty, w której siły mentalne tworzą rzeczywistości, z których wypływa wiedza ateoretyczna, np. zbiorowe praktyki, z których z kolei wyłaniają się rytuały (por. Mannheim 1980:252).

fot. pixabay.com

Kierują się one określonymi zasadami i często mają charakter uroczysty i świąteczny, który dana społeczność kultywuje w działaniu o przeważnie treści symbolicznej. Oprócz codziennych rytuałów chrześcijanom towarzyszą uroczyste zbiorowe zgromadzenia liturgiczne, które mają takie cechy jak rutyny, zwyczaje, powtórzenia lub tradycje (Weber 2021:67), których nie należy kwestionować, ale należy je przestrzegać. Podobnie jak w przypadku modlitwy lub błogosławieństwa.

Wielkanocne jedzenie, dekoracje i tradycyjna ludowa odzież, fot. Autorstwa Silar – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32128479

Te „polis”, „duchowe” siły wspólnoty chrześcijańskiej towarzyszą m.in. nam, ludziom z Polski, katolikom, od 966 roku. Od tego czasu bierzemy udział we wszystkich uroczystościach katolickich, takich jak Wielkanoc – zwycięstwo życia nad śmiercią, jak podaje Ewangelia św. Mateusza (28, 1-10).

Francuski socjolog i filozof Maurice Halbwachs przypisał zasadzie pamięci zbiorowej „rodzaj synchronizacji”. Chodzi tu o konstrukcję około 80-letniego horyzontu pamięci, który leży u podstaw danej teraźniejszości. Zasadą pamięci kulturowej jest diachronia. Pierwotną sceną pamięci kulturowej jest upamiętnianie zmarłych, niewidzialna więź łącząca żywych i umarłych, zdaniem – „pamiętaj mnie” (Assmann 2005:80).

To „pamiętaj mnie” w formie kultowych aktów chrześcijaństwa w Europie istnieje do dziś, w mniejszych lub większych odstępach, jeśli chodzi o praktyczną stronę wiary. „…Tożsamość chrześcijańska jest zawsze, wciąż jest to znaczący punkt odniesienia w Europie Zachodniej, nawet dla tych, którzy rzadko chodzą do kościoła…”  (Höffling 2018) – głosi cytat z badania Pew- Studii [1] „Being a Christian in Western Europe…”

Jak chrześcijanie w Niemczech obchodzą Święta Wielkanocne?

Katechizm Kościoła Katolickiego, będący podsumowaniem nauk wiary, stwierdza między innymi, że ostatecznie „życie zwycięża śmierć, prawda nad kłamstwem, sprawiedliwość nad niesprawiedliwością, miłość nad nienawiścią, a nawet nad śmiercią” (2023, https://www.zdf.de/nachrichten/panorama/ostern-ursprung-auferstehung-jesus-100.html).

Wielkanoc w Niemczech wiąże się z wieloma różnymi zwyczajami i tradycjami: z kolorowymi jajkami, czekoladowymi zajączkami i wielkanocnymi ogniskami.

Najbardziej znany zwyczaj to chyba rozdawanie malowanych jajek. W większości kultur jajko jest symbolem płodności i nowego życia. Na niektórych terenach odbywają się wielkanocne pożary, które przypisuje się pogańskim zwyczajom wypędzania zimy.

Pisanki ludowe, fot. s. Amata J. Nowaszewska CSFN / Family News Service

Na Górnych Łużycach odbywają się słynne wielkanocne przejażdżki mniejszości łużyckiej na odświętnie udekorowanych koniach. W Lügde w Nadrenii Północnej-Westfalii wieczorem w Niedzielę Wielkanocną koła są nadziewane słomą, podpalane i staczane z góry. Tradycja wielkanocnego wyścigu rowerowego od 2018 roku stanowi część niematerialnego dziedzictwa kulturowego Niemiec.

W Wielki Piątek dzwony kościelne w Bawarii stoją nieruchomo. Dlatego tego dnia ministranci chodzą po miastach i wsiach, i przy pomocy drewnianych grzechotek nawołują ludzi do modlitwy w kościele – to tzw. grzechotka wielkopiątkowa. Hałas generowany jest przez drewniane, puste w środku korpusy, o które uderzają młotki, które z kolei wprawiane są w ruch za pomocą korby.

Altötting – Niemiecka Częstochowa w Bawarii

Czym Częstochowa jest dla polskich katolików, tym dla Bawarczyków od 1489 roku jest pielgrzymka do Altötting, gdzie wierni proszą o pomoc Czarną Madonnę w Kaplicy Łask. Oficjalnie do Altötting, największego miejsca pielgrzymkowego w Niemczech, co roku przybywa około miliona pielgrzymów. Altötting położone jest w popularnym regionie turystycznym w pobliżu jeziora Chiemsee i krainy Berchtesgadener Land. Altötting to małe miasteczko u podnóża Alp w Górnej Bawarii. Miasto jest znane na całym świecie jako miejsce pielgrzymek.

Czarna Madonna z Altötting, fot. Autorstwa S. Finner: Siddhartha Finner, Dipl.Ing.-Architektur – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=13890903

Popularny katolicyzm w Bawarii obejmuje wiele zwyczajów i tradycji, które mają tam swoje korzenie, takie jak zwyczaj fontanny wielkanocnej.

Zwyczaj ten narodził się prawdopodobnie we frankońskiej Szwajcarii około 1909 roku. Uważa się, że już wtedy ludzie chcieli celebrować wodę jako źródło życia i fontanny z ich funkcją zaopatrzeniową. Pewnie aspekty turystyczne również odegrały tutaj rolę.

Zwyczaj fontanny wielkanocnej jest nadal obchodzony w całych Niemczech. W dzisiejszych czasach ludzie nie są już uzależnieni od studni jako źródła zaopatrzenia w wodę.

W zakresie zwyczajów fontann wielkanocnych trwają prawdziwe konkursy. Społeczności regularnie rywalizują o to, kto umieści największą liczbę jajek zawieszonych na wielkanocnej fontannie. W 2017 roku wielkanocna fontanna w Oberstadion (Alb-Donau-Kreis) została ozdobiona 28 000 jaj.

„Zapadka Wielkiego Piątku”

Pomiędzy nabożeństwem Wielkiego Czwartku, upamiętniającym ostatnią wieczerzę Jezusa, a Wigilią Paschalną, zwykle nie słychać bicia dzwonów kościelnych. Ciszę związaną z żałobą w Wielki Piątek (od staro-wysoko-niemieckiego: kara, żałoba) wypełnia dźwięk grzechotki wielkopiątkowej. Zwyczaj grzechotania istnieje od XV wieku.

To, co początkowo dyskutowano na temat terminu rytuał, który pierwotnie pochodzi od łacińskiego słowa „ritualis” i oznacza „przynależność do zwyczaju religijnego”, reprezentuje całokształt obrzędów kultu (www.wissen.de, 2015a). Rytuały i rytualizacje pełnią wiele funkcji. Umożliwiają przejścia pomiędzy różnymi fazami życia sacrum i profanum. Tworzą społeczeństwo i tworzą wspólnoty poprzez włączanie i wyłączanie (Wulf 2008:347). Rytuały są niezbędnymi elementami życia rodzinnego i kultur młodzieżowych. Niczym GPS prowadzą nas do odnalezienia sensu życia.

Wszystkim Czytelniczkom i Czytelnikom życzę pogodnych, spokojnych Świąt Wielkanocnych, zdrowia, pomyślności i wiosennego nastroju!

PS Składając życzenia, myślę o pięknych wiosennych Połoninach, które znów rodzą się do życia.

Bieszczady. Połonina Caryńska. Widok na Połoninę Wetlińską.
fot. Krzysztof Zajączkowski / UMWP

fot. Krzysztof Zajączkowski / UMWP

*Modlące się dłonie to rysunek Albrechta Dürera. Jest to prawdopodobnie najczęściej reprodukowany obraz artysty. Oryginał z 1508 roku znajduje się w Albertinie w Wiedniu. Zając brunatny to tytuł akwareli Albrechta Dürera i prawdopodobnie najsłynniejsze ze wszystkich studiów przyrodniczych artysty, powstałych w 1502 roku, fot. domena publiczna

 

Literatura:

Assmann, Jan (2005): Das kollektive Gedächtnis zwischen Körper und Schrift. Zur

Gedächtnistheorie von Maurice Halbwachs. S: 65-83

Mannheim. Karl ( 1980): Strukturen des Denkens. Herausgegeben von David Kettler, Volker Meja und Nico Stehr. Frankfurt / Mein Suhrkamp.

Goethe von Wolfgang (1788):  Faust. vollendet 1788, erschienen 1790. Reclam Verlag.

Höfling, Gabriele (2018): So halten es die Westeuropäer mit der Religion.Zugriff am 8.03. 2024 unter: https://www.katholisch.de/artikel/17756-so-halten-es-die-westeuropaeer-mit-der-religion.

Was feiern Christen an Ostern (2023) : Zugriff am 8.03. 2024 unter: https://www.zdf.de/nachrichten/panorama/ostern-ursprung-auferstehung-jesus-100.html.

Weber, Urs (2021): Routine und Unsicherheit in Ritualen. Eine praxis- und

Systemtheoretische Perspektive. DOI: https://doi.org/10.14361/9783839458488-003.

Wulf, Christoph. (2008): Rituale. In: Willems, H. (eds) Lehr(er)buch Soziologie. VS Verlag für Sozialwissenschaften. https://doi.org/10.1007/978-3-531-90986-8_15.

 

czytaj też:

François: Porusza mnie religijny i rodzinny wymiar polskiej Wielkanocy >>>

Jak chrześcijanie w pierwszych wiekach świętowali Wielkanoc? >>>

Kornelia Golombek: żadne miejsce nie zastąpi Ojczyzny >>>

Triduum Paschalne i Wielkanoc 2024 w PMK we Francji >>>

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Avatar użytkownika, wgrany podczas tworzenia komentarza.


2024-10-11 23:15:12