Pijany jak Polak? Napoleon: to komplement

Napoleon na polu bitwy pod Frydlandem, fot. wikimedia (domena publiczna)

Choć współcześnie francuskie powiedzenie pijany jak Polak (fr. soûl comme un Polonais lub ivre comme un Polonais; dawniej saoul comme un Polonais) wywołuje w nas raczej negatywne skojarzenia, to jednak w swoich początkach miało ono przynajmniej neutralny, a nawet pozytywny wydźwięk. Najprawdopodobniej pochodzi ono z czasów napoleońskich, a zwolennikiem jego pozytywnego znaczenia był podobno sam wielki Napoleon.

Historycy i znawcy języka podają przynajmniej trzy źródła określenia pijany jak Polak, związane z trzema wydarzeniami.  Wszystkie pochodzą najprawdopodobniej z czasów napoleońskich. Dzisiaj skupimy się tylko na jednym z nich, które przenosi nas do roku 1807, a konkretnie 14 czerwca tamtego roku (nota bene dzisiaj obchodzimy kolejną rocznicę). Chodzi o bitwę pod Frydlandem. Naprzeciw siebie stanęły wojska Cesarstwa Francuskiego i Imperium Rosyjskiego. Francuzom przewodził  oczywiście Napoleon Bonaparte. Dla orientacji dodajmy, że Frydland (niem. Friedland), czyli dzisiejszy Prawdinsk, leży ok. 43 km na południowy wschód od Królewca. Na skutek m.in. taktycznego błędu dowódcy sił rosyjskich, wojska Napoleona po ok. 23 godzinach zażartych walk odniosły zdecydowane zwycięstwo.

Prawdopodobnie bitwa pod Frydlandem mniej wyraziście wpisała się w powszechną świadomość niż inne wielkie batalie Napoleona, choć historycy uznają ją za jedną z kluczowych w erze napoleońskiej. Musimy jednak pamiętać, że to właśnie zwycięstwo w tej bitwie w znaczący sposób przyczyniło się do powstania niepodległego (związanego jedynie sojuszem z Francją) Księstwa Warszawskiego w lipcu 1807 r. I tak “dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy”… Niektórzy proponują zastąpienie Napoleona królem Janem III Sobieskim, ale póki co wróćmy do tematu.

Jak to było z tymi pijanymi Polakami?

“Jeśli macie pić, to pijcie jak Polacy”

O ile bitwa pod Frydlandem jest niezbitym faktem historycznym, o tyle jej powiązania z francuskim powiedzeniem dotyczącym Polaków są już mniej oczywiste. W każdym razie po zwycięskiej bitwie wojsko miało rzekomo świętować przez ok. 3 dni racząc się alkoholem. Wtedy to miało dojść do rosyjskiego kontrataku (nie potwierdzają go żadne źródła historyczne). Sytuacja wojsk francuskich była nie do pozazdroszczenia: żołnierze w tym momencie nie byli w stanie stanąć do walki z oczywistych względów. I w tej dramatycznej sytuacji do boju wkroczyli Polacy pod dowództwem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Dzięki ich bohaterskiej obronie udało się udaremnić kontratak Rosjan. Tamtego dnia Napoleon miał napisać lub powiedzieć do swoich żołnierzy: “Jeśli macie pić, to pijcie jak Polacy”. I to w jego ustach był wielki komplement!

Język niczym kot chadza własnymi ścieżkami

Przypadek powiedzenia pijany jak Polak w doskonały sposób obrazuje różnorodne koleje losu, przez jakie przechodzą słowa i wyrażenia językowe. Bardzo często dzieje się tak, że po upływie lat i wieków zapominamy o pierwotnych znaczeniach. W ten właśnie sposób określenie pijany jak Polak stało się bodaj dla większości Polaków niemal synonimem wyrażenia pijany jak bela. Tymczasem powyższa historyjka, niezależnie od tego jak wiele prawdy w niej się zawiera, nakazuje zdecydowany sprzeciw wobec tego typu uproszczonych i krzywdzących sądów.

Tak czy inaczej nadmierne spożywanie alkoholu nigdy nie jest czymś chwalebnym i nie warto powoływać się na polskich żołnierzy Napoleona, żeby tłumaczyć alkoholizm. Można się na tym niezdrowo przejechać.

Na koniec warto dodać, że zwrot pijany jak Polak jest pewnym przykładem przenikania polskości do francuszczyzny. Może nie jest to bezpośrednie zapożyczenie z naszego języka, ale zawsze to coś. Swego czasu mówił o tym gość PolskiFR – romanista Michał Walasek >>>.

Główne źródła informacji wykorzystanych w tekście: napoleon.org.pl, natemat.pl, wsieci24.pl, encyklopediaPWN