Świat Biblii, czyli ostatnie rewelacje o rękopisach znad Morza Martwego w Khirbet Qumrân

Okładka książki i groty w Qumrān po prawej, fot. dzięki uprzejmości p. Dariusza Długosza oraz Autorstwa Tamarah - Praca własna, CC BY-SA 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2441695

75 lat po sensacyjnych odkryciach 1947-1956

Ukazał się kolejny numer francuskiego renomowanego periodyku „Le monde de la Bible” („Świat Biblii”) nr 242 wrzesień-listopad 2022 pod redakcją Benoît de SAGAZAN, który jest dedykowany najnowszym odkryciom i badaniom naukowym dotyczącym manuskryptów znad Morza Martwego.  Redakcji tego wyjątkowego dossier naukowego  podjął się David HAMIDOVIC, profesor dziejów antycznego judaizmu na Uniwersytecie w Lozannie (Szwajcaria) i jeden z najbardziej znanych aktualnie specjalistów rękopisów odkrytych w Qumrân nad Morzem Martwym.

Na wstępie, redaktor naczelny magazynu „Le monde de la Bible”, Benoît de SAGAZAN, podkreślił, że dzieje odkryć najstarszych rękopisów biblijnych Starego Testamentu i ewolucja badań nad odkryciami w Qumrân były już przedmiotem publikacji tego periodyku, a tematyce tego największego odkrycia w archeologii biblijnej XX wieku poświęcono już siedem wydań pisma od 1978 do 2017 r. W 75-lecie odkryć w Qumrân ukazał się zatem kolejny numer pisma 242 z najnowszym stanem badań międzynarodowej ekipy biblistów, archeologów, filologów i teologów pod kierunkiem profesora Davida Hamidovica, który przybliża aktualne kierunki i metody studiów biblijnych.

Pierwszego bilansu 75 lat badań nad odkryciami rękopisów z Qumrân dokonał David Hamidovic w artykule „75 ans après la recherche continue” („75 lat po odkryciu badania trwają”). Profesor dokonuje chronologicznej analizy stanu odkryć i badań począwszy od okresu samych odkryć nad Morzem Martwym w latach 1947-1956, które prowadziła międzynarodowa ekipa biblistów i archeologów z Francuskiej Szkoły Biblijnej w Jerozolimie pod dyrekcją o. Rolanda de Vaux z udziałem m.in. polskiego badacza Józefa T. Milika.

Wbrew różnym sensacyjnym teoriom i publikacjom, odrzucanym przez świat nauki, które w bezpośredni sposób wiązały żydowską wspólnotę religijną w Qumrân z pierwotnym chrześcijaństwem lub doszukiwały się ingerencji Watykanu w proces opóźniania publikacji tych rękopisów, w 1991 r. ukazały się wszystkie fotografie rękopisów odkrytych nad Morzem Martwym, stając się dostępne dla świata nauki i studiów biblijnych. Ponadto, już w 2009 r. ukazał się  ostatni 39 tom wszystkich rękopisów znad Morza Martwego w renomowanej serii Uniwersytetu Oksford  „Discoveries in the Judaean Desert” („Odkrycia na Pustyni Judzkiej”). Ostatnie dziesięciolecie badań nad rękopisami odkrytymi w 11 grotach w pobliżu Qumrân oscyluje wokół studiów różnych dziedzin naukowych, m.in. studiów porównawczych literacko-językowych i ostatnio  technologii informatycznych z zakresu sztucznej inteligencji. Przypomnijmy, że korpus rękopisów znad Morza Martwego obejmuje ok. tysiąca fragmentów pism Starego Testamentu oraz literatury wspólnoty esseńskiej i innych dzieł parabiblijnej literatury żydowskiej z okresu III w. p. n. Ch. – I w. n.e.

Następny artykuł, „Les grottes parlent de nouveau” („Groty przemówiły ponownie”), którego autorem jest prof. Marcello FIDANZIO z Instytutu  kultury i archeologii ziem biblijnych Uniwersytetu w Lugano (Szwajcaria), odpowiada w świetle nowych badań archeologii na pytania skąd pochodzą  rękopisy, kto i kiedy dokonał ich depozytu w grotach w pobliżu ruin Qumrân nad Morzem Martwym. Warto przypomnieć, że w okolicy Qumrân odkryto grupę 11 grot oznaczonych (1-11Q) z różnymi tekstami rękopisów. Niektóre groty są naturalne oddalone ok. 2 km od ruin Qumrân (1Q, 3Q, 6Q, 11Q), a inne mają charakter sztuczny, wykonany ludzkim wysiłkiem (4Q, 5Q, 7-10Q).

W 2017 r. odkryto nową dwunastą grotę, którą obecnie oznacza się jako nr 53, gdzie znaleziono mały fragment rękopisu, ale bez jakiegokolwiek tekstu. Badania grot wokół Qumrân w ramach programu Operation Scrolls od 1993 r. dokonały odkrycia 300 jaskiń wokół Morza Martwego, a pełna  publikacja materiału archeologii jest realizowana w ramach programu The Qumrân Caves Publication Project przez Francuską Szkołę Biblijną w Jerozolimie i Uniwersytet w Lugano (Szwajcaria) dzięki nowej technologii analizy aktywacji neutronicznej i petrografii. Z kolei nowa inwentaryzacja archiwów i magazynów przyniosła odkrycia nowych fragmentów rękopisów, m.in. w 2015 r. w Jerozolimie z groty 11Q oraz w 2020 r. w kolekcji Reed w Manchesterze. Badania i odkrycia terenu i szczególnie grot wokół ruin Qumrân oraz kolekcji rękopisów wciąż trwają…

Innym ważnym przedmiotem badań rękopisów z Qumrân jest postać tzw. Mistrza Sprawiedliwości (hebr. Moreh ha-tsedeq), która jest obecna w niektórych manuskryptach (np. Dokument damasceński, Pesher Psalmów i Pesher Proroka Habakuka). Aktualny stan wiedzy prezentuje tu również David Hamidovic w artykule „L’enigme du Maître de Justice” („Tajemnica Mistrza Sprawiedliwości”). Teorie identyfikujące Mistrza Sprawiedliwości z postaciami Nowego Testamentu (Jezus z Nazaretu, Jan Chrzciciel, Apostoł Jakub) zostały odrzucone już w latach 90. XX wieku, m.in. z powodu datacji rękopisów na II i I wiek p.n.Ch., zatem znacznie wyprzedzających początki chrześcijaństwa. Postać Mistrza Sprawiedliwości identyfikuje się z prawdopodobnym historycznym założycielem ruchu żydowskiej sekty esseńczyków, znanych z Qumrân i dzielnicy esseńskiej w Jerozolimie lub z Arcykapłanem Świątyni w Jerozolimie, ale obecne badania rękopisów (m.in. Dokument damasceński i Pesher Proroka Habakuka) zdają się relatywizować taką interpretację tej postaci.

Z kolei Daniel MACHIELA z Uniwersytetu McMaster w Hamilton (Kanada) analizuje w studium „Ce que revèlent les manuscrits araméens” („Co ujawniają rękopisy aramejskie”) zbiór ok. 15 proc. rękopisów spisanych po aramejsku, ale zachowanych fragmentarycznie, wśród których wyróżnia się Apokryf Księgi Rodzaju, Teksty Henocha i Modlitwa Nabonida oraz niektóre zwoje literatury mądrościowej. Ich datację sytuuje się w epoce hellenizmu IV-II w.p.n.Ch.

Następnie odnajdujemy artykuł „Qumrân et le Nouveau Testament” („Qumrân i Nowy Testament”), którego autorem jest Jörg FREY z Uniwersytetu w Zürichu, wskazując, że żaden tekst rękopisów z Qumrân nie zawiera cytatu z Nowego Testamentu i nie wymienia postaci Jezusa, Jana Chrzciciela lub Apostołów, ale zwoje pozwalają lepiej zrozumieć historyczno-religijne tło judaizmu u początków chrześcijaństwa i Kościoła pierwszych wieków. Już w XIX wieku francuski badacz Ernest Renan określił chrześcijaństwo jako „essenizm, który zwyciężył”, a w epoce odkryć w Qumrân, André Dupont-Sommer dokonał bezpośredniej identyfikacji wspólnoty esseńskiej i Mistrza Sprawiedliwości z Qumrân z Jezusem i pierwszym Kościołem, jednak aktualne badania doktryny i literatury esseńskiej i chrześcijańskiej, odrzucają tak dalece idącą i uproszczoną hipotezę (m.in. z uwagi na uniwersalizm chrześcijański i ekskluzywizm esseński).

Autor dowodzi tego poprzez różnice doktrynalne i języka przekazu oraz symbolikę postaci Jezusa z Nazaretu, Jana Chrzciciela oraz Apostołów Pawła i  Jana w konfrontacji z duchowym przywódcą sekty z Qumrân, czyli Mistrzem Sprawiedliwości. Nauka zauważa tu bezsprzecznie więcej różnic niż ewentualnych podobieństw. Jednakże w stylistyce tekstów z Qumrân dostrzega się niektóre podobieństwa do ewangelii i pism Apostołów św. Pawła i św. Jana np. podstaw chrystologii (mesjanizmu) i tzw. makaryzmów (od greckiego makarios „Błogosławieni…”), które spotyka się w nauce Jezusa wg Ewangelii Mateusza 5,3-11). Podsumowując, korpus pism z Qumrân nie zawiera jedynie odbicia myśli teologicznej sekty esseńczyków, ale paralelnie odzwierciedla echo całej żydowskiej literatury religijnej z okresu III-I w.p.n.Ch., stąd istnieją także pewne podobieństwa do wczesnego chrześcijaństwa i literatury Nowego Testamentu.

Na koniec poznajemy za sprawą artykułu „Les scribes dévoilés par l’intelligence artificielle” („Skrybowie odkryci przez sztuczną inteligencję”), którego autorem jest David Hamidovic, kto przepisywał rękopisy z Qumrân i jaką starą technikę pisarską tamże stosowano, a to wszystko dzięki badaniom paleografii. Właśnie studia paleograficzne pozwalają na datację tych rękopisów na okres III w.p.n.Ch. do I w.n.e. oraz dowodzą, że część tekstów była kopiowana przez profesjonalnych skrybów w celu ich archiwizacji i depozytu oraz niekiedy interpretacji lub aktualizacji pism masoreckich, czyli kanonu Biblii Hebrajskiej.

Ponadto paleografia dotyczy także badań materiału pisarskiego (np. pergamin, papirus) i rodzaju pisma (hebrajskie, aramejskie, greckie i kryptoalfabet). Aktualnie z pomocą przychodzi technika sztucznej inteligencji (np. obrazu multi-spektralnego i analizy obliczeniowej), ale dobre rokowania na przyszłość zapowiada także projekt Deep Learning (Dogłębnego poznania) realizowany przez Uniwersytet w Lozannie i Fundację Leona Levy oraz Muzeum Izraela. Badania dwóch rękopisów z Qumrân – 1QS i 4Q175 – ujawniły tego samego skrybę oraz pozwalają na rekonstrukcję brakującego fragmentu tekstu. Takie właśnie kierunki badań wielodyscyplinarnych i nowe techniki z zakresu informatyki oraz studiów porównawczych wyznaczają w XXI wieku azymut licznych projektów nad rekonstrukcją i publikacją rękopisów z Khirbet Qumrân.

Numer pisma jest ilustrowany znakomitymi obrazami wykopalisk i odkrytych manuskryptów w Qumrân oraz kończy się galerią zbioru fotografii o wysokiej jakości najważniejszych artefaktów archeologii m.in. naczyń na zwoje biblijne, kałamarzy, filakterii, ceramiki użytkowej, lamp oliwnych. Na koniec o. Olivier-Thomas VENARD z dominikańskiej Francuskiej Szkoły Biblijnej w Jerozolimie przybliża nam kompleksowy i trudny projekt przekładu Biblii z języków oryginalnych (hebrajski, aramejski i grecki) pt. „La Bible en ses Traditions”, gdzie każdy może obserwować jego postępy na platformie scroll.bibletraditions.org i to dlatego warto zajrzeć do pisma „Le monde de la Bible” o nowych odkryciach w XXI wieku najstarszych rękopisów biblijnych z Qumrân nad Morzem Martwym.

 

czytaj też:

Rewelacyjne odkrycia rękopisów znad Morza Martwego, czyli nowości archeologii biblijnej >>>

“Kraina soli, balsamu i zwojów”, czyli rzecz o Morzu Martwym >>>

Biblia w Qumrân, czyli raz jeszcze o najstarszych rękopisach Pisma Świętego >>>

Czy chrześcijaństwo to udany essenizm? >>>

Teksty z Pustyni Judzkiej, czyli reinterpretacja biblijnej postaci Melchizedeka w rękopisach z Qumrân >>>

Jedna odpowiedź do “Świat Biblii, czyli ostatnie rewelacje o rękopisach znad Morza Martwego w Khirbet Qumrân”

1. Regina z Krakowa pisze:

   3.09.2022 o 07:12

   Kolejny już tekst, który wspaniale się czyta. Kompendium wiedzy na temat rękopisów, które powszechnie znane nie są. Dzięki artykułom pana Dariusza Długosza, jakże profesjonalnym, można nie tylko poszerzyć swoją wiedzę, choćby przez chwilę dotknąć świata nauki, ale i odkryć nową przestrzeń poznania – archeologię biblijną, o której wiele się nie mówi wśród “zwykłych zjadaczy chleba”.