Magdala (Migdol), czyli rzecz o Marii Magdalenie…
fot. Dariusz Długosz; Jezus Zmartwychwstały i Maria Magdalena, fot. wikimedia (A. Iwanow, Muzeum Rosyjskie w Petersburgu, domena publiczna)
Postać Marii Magdaleny, znanej z relacji czterech Ewangelii kanonicznych i niektórych pism apokryficznych budzi od dawna zainteresowanie i niekiedy kontrowersje. Podobnie, gdy chodzi o miejscowość jej pochodzenia Magdala położoną dziś na północy Izraela w zachodniej okolicy Jeziora Galilejskiego (Tyberiadzkiego). Od lat 70. XX wieku zapoczątkowano na terenie starożytnego miasta Magdala (Migdol, czyli „wieża” po hebrajsku) w tzw. sektorze południowym nowe badania archeologiczne przez Instytut Studium Biblicum Franciscanum pod kierunkiem Virgilio C. Corbo i Stanislao Loffreda (1971-77) oraz Stefano Di Luca (2006-2012), a następnie od 2009 r. kontynuowane są do dziś prace wykopaliskowe przez Israel Antiquities Authority (Izraelski Urząd ds. Starożytności) pod kierunkiem D. Avshalom-Gorni i Arfana Nahara na terenie tzw. sektora północnego. Magdala /Migdal stało się najważniejszym stanowiskiem archeologii na zachodzie Jeziora Galilejskiego, co pobudziło do nowych badań także biblistów chrześcijańskich i żydowskich, gdyż chrześcijanie poszukują tu śladów życia i misji ewangelicznej Jezusa z Nazaretu, zaś Żydzi skupiają się w tym regionie na badaniu lokalnych artefaktów z dziejów antycznego judaizmu.
#NowościBiblistykiWPolsce
Na temat Magdali (Migdal) istnieje obszerna literatura obcojęzyczna o odkryciach archeologii miejsca pochodzenia Marii Magdaleny (zob. Bibliografia str. 569-644) , ale brak było w polskiej biblistyce takiego pełnego opracowania, a jedynym echem tych prac wykopaliskowych na terenie południowego sektora Magdali, należącego do Kustodii Ziemi Świętej, był artykuł polskiego franciszkanina Mariana B. Arndta (Magdala. Rodzinne miasto św. Marii Magdaleny, Ziemia Święta 14/2008, str. 16-19) oraz dwa artykuły o odkryciach w sektorze północnym. Podobnie ma się stan polskich badań, gdy chodzi o postać Marii Magdaleny, tu polska biblistyka odnotowała głównie komentarze do czterech Ewangelii kanonicznych, pozycje leksykograficzne i artykuły popularno- naukowe, stąd brak było kompleksowej monografii będącej studium wszystkich dostępnych źródeł historycznych i archeologicznych odnośnie jednocześnie miasta Magdala i postaci Marii Magdaleny opisanej w Ewangeliach. Powszechnie uznaje się, że Magdala jest miejscem pochodzenia Marii Magdaleny, co było powszechną praktyką w starożytności, podobnie jak w przypadku innych postaci Nowego Testamentu: Jezusa z Nazaretu, Pawła z Tarsu, Szymona z Cyreny, czy Józefa z Arymatei.
Jan van Scorel: Maria Magdalena, fot. wikimedia (domena publiczna)
Brak tego typu studium w polskiej biblistyce wypełnia opublikowana właśnie w świetnej serii Rozprawy i Studia Biblijne pod redakcją ks. prof. Waldemara Chrostowskiego nowa monografia pt. Magdala i Maria Magdalena. Studium historyczne i egzegetyczno-teologiczne (Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, t. 55, Warszawa 2021), której autorem jest ks. dr Jacek KUCHARSKI, biblista w Katedrze Ewangelii i Pism Apostolskich Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II i wykładowca Wyższego Seminarium Duchownego oraz Instytutu Teologicznego Archidiecezji Lwowskiej Obrządku Łacińskiego. Ks. Kucharski, doktor nauk biblijnych na KUL w Lublinie, jest autorem publikacji z zakresu biblistyki i semantyki języków biblijnych. Prezentowana publikacja ukazuje kompleksowe wyniki prac wykopaliskowych od lat 70. XX wieku na terenie starożytnej Magdali (Migdal) położonej na zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego i analizuje wszystkie możliwe związki tego miasta w północnej Galilei, związanej z działalnością Jezusa z Nazaretu, z Marią Magdaleną znaną z czterech Ewangelii kanonicznych Nowego Testamentu. Jest więc interesującym studium o tradycji ewangelicznej Galilei.
Studium ks. Jacka Kucharskiego stawia sobie za cel, po kompleksowej analizie nowych badań biblijnych i rezultatów odkryć archeologicznych w północnej Galilei, poszukiwanie odpowiedzi na kilka ważnych pytań: czy istnieje związek pomiędzy starożytną Magdala a Marią Magdaleną opisaną w Ewangeliach? Co w świetle przekazu ewangelicznego i rezultatów nowych badań można powiedzieć o miejscowości Magdala (Migdal) i Marii Magdalenie. Tak sprecyzowany cel badań definiuje także strukturę tej świetnej monografii składającej się z dwóch zasadniczych części.
Pierwsza część Starożytni pisarze, literatura rabiniczna i archeologia o Magdali (str. 25-179) ukazuje wszystkie dostępne nauce źródła wzmiankujące Magdalę w starożytnej literaturze pozabiblijnej, czyli dzieła autorów greckich, łacińskich i żydowskich oraz pisma rabiniczne. Autor zapoznaje także z bogatym materiałem nowych badań archeologii wzbogaconym o dokumentację fotograficzną. Badacz opiera się tu na metodologii historyczno-archeologicznej analizy źródeł. Część pierwsza zajmuje się próbą naukowego ustalenia jakiej wiedzy o Magdali dostarczają antyczne źródła pisane i archeologia. Szczegółowej analizie poddano więc pisma pisarzy greckich (Strabon z Amasei), łacińskich (Pliniusz Starszy i Swetoniusz) i żydowskich (Józef Flawiusz) oraz tzw. literaturę rabiniczną (tannaicka I-II wiek i amoraicka II-V wiek).
Dalej w sukurs przychodzi archeolgia i wyniki nowych odkryć ekip brytyjsko-amerykańskiej oraz niemieckiej dotyczące ustalenia nazwy (aramejskie Migdal Saba’ayya czyli „wieża farbiarzy” i Migdal Nunayya, czyli „wieża ryb”) oraz lokalizacji Magdali w północnej Galilei. Od 2010 r. kolejnych wykopalisk podjął się zespół archeologów meksykańskich z Uniwersytetu Anahuac pod kierunkiem Marceli Zapata Meza, odkrywając cenne zbiory ceramiki i kolekcję numizmatyki. Wyniki tych odkryć potwierdzają identyfikację Madgali z antyczną osadą nazwaną po grecku Tarichea i ze współczesnym Migdal położonym w „Dolnej Galilei” ok. 5 km na północ od Tyberiady. Warto dodać, że w mieście Migdal działa „Centrum Magdala”, międzynarodowy projekt obejmujący centrum informacji dla turystów i pielgrzymów, stanowisko archeologii oraz centrum duchowe i świątynię tzw. „Duc in altum” (Wypłyń na Głębię) oraz hotel dla pielgrzymów. Ten ośrodek dla pielgrzymów w Galilei nabyli w 2004 r. tzw. Legioniści Chrystusa, a poświęcenia kamienia pod „Centrum Magdala” dokonał Papież Benedykt XVI podczas pielgrzymki do Ziemi Świętej w 2009 r. Przewiduje się tamże otwarcie Instytutu Magdaleny jako ośrodka wsparcia godności kobiet i ich wkładu w historię religii i rozwoju ludzkości.
Część druga Maria Magdalena w Ewangeliach (str. 181-546) stanowi wszechstronną analizę tekstów biblijnych, gdzie wymieniona jest Maria Magdalena, i Autor rozważa tę postać według następującego klucza badań: krytyka i granice tekstu oraz jego przekład z języka oryginału, krytyka historyczno-literacka, analiza egzegetyczna i wymowa teologiczna. Trzeba zauważyć, że analiza ewangelicznych perykop odbywa się według metody historyczno-literackiej, którą Papieska Komisja Biblijna uznaje za niezbędną do poszukiwania sensu antycznej literatury. Metoda ta jest zatem kompleksowym zespołem analiz językowych, literackich, egzegetycznych i teologicznych odnośnie do tekstu biblijnego. Postać nazwana w czterech Ewangeliach Marią Magdaleną (greckie Μαρία Μαγδαληνή) jest wymieniana w chrześcijańskim kanonie biblijnym 12 razy i tylko trzecia Ewangelia św. Łukasza pisze o „Marii zwanej Magdaleną” (Łk 8,2). Imię Maria występuje w Nowym Testamencie 54 razy w formie hebrajskiej Miriam mogącej znaczyć „wywyższona” lub też „ukochana” (jej aramejska forma Mariam znaczy „smutek”, „gorycz”). Grecka forma imienia ewangelicznej Marii Magdaleny jest uważana przez badaczy jako określenie jej pochodzenia, czyli „pochodząca z Magdali”. Po analizie językowej, Autor ukazuje postać Marii Magdaleny w świetle czterech kanonicznych Ewangelii.
Chrystus i Maria Magdalena, obraz Alberta Edelfelta, Ateneum Art Museum, Helsinki, fot. wikimedia (domena publiczna)
Ewangelia św. Marka wspomina Marię Magdalenę czterokrotnie: przy śmierci Jezusa stojącą z innymi kobietami z daleka od Chrystusa (Mk 15,40), jako świadka złożenia ciała Jezusa do grobu (Mk 15,47), jako nawiedzającą Jego grób po szabacie (Mk 16,1) i przy ukazaniu się jej Zmartwychwstałego (Mk 16,9). Obraz Marii Magdaleny u św. Marka pozwala ją zaliczyć do ścisłego grona najbliższych osób Jezusowi, poza Dwunastoma Apostołami, tworzących przedpaschalną wspólnotę uczniów.
Tekst drugiej Ewangelii św. Mateusza wymienia Marię Magdalenę trzykrotnie (Mt 27,56; 27, 61 i 28,1) i wyłącznie w narracji o męce, śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa. Jej obraz u św. Mateusza czyni z niej osobę zawsze pierwszą w gronie bliskich Jezusa, wierną i milczącą, ale bez szczególnej pozycji czy roli. Maria Magdalena jest tu jednak „radosną apostołką” oznajmiającą pogrążonym z żałobie i strachu Dwunastu Apostołom Zmartwychwstanie Jezusa po odkryciu pustego Grobu nazajutrz po szabacie!
Z kolei Ewangelia św. Łukasza pisze o „Marii zwanej Magdaleną” dwa razy (Łk 8,2 i 24,10); najpierw w grupie kobiet galilejskich podążających za Jezusem do Jerozolimy i później gdy odkrywa pusty grób Chrystusa i powiadamia Apostołów o Zmartwychwstaniu. Ewangelista św. Łukasza opisuje Ją jako jedyny już podczas działalności Jezusa w Galilei, po Jej cudownym uzdrowieniu, i nie pozwala na identyfikację z jawnogrzesznicą (Łk 7,36-50). Była zatem wiernym świadkiem życia Jezusa od Galilei aż do śmierci w Jerozolimie, czyli w najtrudniejszych chwilach Jego życia, gdy inni uczniowie zawiedli.
Ostatnia Ewangelia św. Jana ukazuje Marię Magdalenę trzykrotnie (J 19,25; 20,1 i 18), pierwotnie stojącą pod krzyżem Jezusa z Jego Matką i uczniem, którego On miłował, następnie przy odkryciu pustego grobu i podczas ukazania się Zmartwychwstałego. Jej obraz u św. Jana nabiera blasku w chwili odkrycia pustego grobu i spotkania jako jedyna z kobiet Zmartwychwstałego Jezusa, który powierzył jej Paschalne orędzie.
Badania ewangelicznego obrazu Marii Magdaleny pozwalają na następujące konkluzje. Jej postać pojawia się 12 razy i głównie w opisie męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Pierwotnym źródłem jest tu relacja św. Marka, którą powtarza św. Mateusz i następnie św. Łukasz (tzw. Ewangelie synoptyczne), który w oparciu o tradycję ustną wprowadza Jej postać już podczas działalności Jezusa w Galilei. Nie ma podstaw do kwestionowania historyczności Marii Magdaleny, mimo pewnych różnic w ewangeliach. Żaden z Ewangelistów nie pisze o Jej rodzinie i statusie społecznym, ale co też ważne, sugestia osobistego i intymnego Jej związku z Jezusem nie ma żadnego odzwierciedlenia w kanonie Ewangelii. Natomiast Ewangelie ukazują Jej uprzywilejowaną pozycję w gronie kobiet, będących przy krzyżu Jezusa. Maria Magdalena spełnia funkcję gwaranta historyczności (koronnego świadka!) męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Jest ona także świadkiem wiary i nosicielem tradycji Paschalnej.
Z tych powodów ta wierna do końca uczennica Jezusa „pochodząca z Galilei” zasługuje na szczególną cześć i kult, nie tylko w Kościele. Jej postać jest niewątpliwie, obok Marii Matki Zbawiciela, jakże wielkim i chwalebnym symbolem zasług kobiet w historii pierwotnej wspólnoty chrześcijańskiej w Galilei i Jerozolimie oraz misji ewangelizacyjnej rodzącego się Kościoła!
Na koniec gorąco polecam lekturę tej pięknej i jakże pożytecznej książki ks. Jacka Kucharskiego, aby móc lepiej zrozumieć fenomen świętości kobiety w Kościele, gdyż to właśnie One Towarzyszyły Jezusowi z Nazaretu od Narodzin do Męki i Jego Zmartwychwstania! W perspektywie bliskich już Świąt Bożego Narodzenia, przeżyjmy pełniej cud narodzin Zbawiciela z Maryi Dziewicy w Betlejem już dwa tysiące lat temu!
czytaj też:
Ziemia Święta. Przewodnik po Izraelu, Synaju i Jordanii śladami starożytności >>>
Patmos Wyspa św. Jana Apostoła, czyli Wyspa Apokalipsy >>>
Świat Biblii, czyli ostatnie rewelacje o rękopisach znad Morza Martwego w Khirbet Qumrân >>>
Rewelacyjne odkrycia rękopisów znad Morza Martwego, czyli nowości archeologii biblijnej >>>
„Kraina soli, balsamu i zwojów”, czyli rzecz o Morzu Martwym >>>
Biblia w Qumrân, czyli raz jeszcze o najstarszych rękopisach Pisma Świętego >>>
Czy chrześcijaństwo to udany essenizm? >>>
Kolejna doskonała recenzja Pana D. Długosza. Tym razem autor zachęca nas do poznania publikacji dotyczącej Marii Magdaleny. Postać pojawiająca się u boku Jezusa z Nazaretu jest nader ciekawa. Po lekturze recenzji zapewne warto sięgnąć do samego opracowania.