„Komentarze do biblijnych rękopisów z Pustyni Judzkiej”

Qumrân nad Morzem Martwym, fot. pixabay.com

W 1993 r. ukazał się jeden z zasadniczych dokumentów Papieskiej Komisji Biblijnej pt. „Interpretacja Biblii w Kościele”, który był echem wcześniejszej encykliki papieskiej „Divino afflante Spiritu” opublikowanej przez Piusa XII w 1943 r. Już kilka lat później w 1947 r. doszło do sensacyjnych wówczas odkryć biblijnych nad Morzem Martwym, a w latach 1949-1956 miały miejsce pierwsze wykopaliska archeologiczne w Khirbet Qumrân na zachodnio-północnym wybrzeżu Morza Martwego, którymi kierowali o. Roland de VAUX, dominikanin i dyrektor francuskiej Szkoły biblijnej i archeologicznej w Jerozolimie oraz dr Lankester HARDING, brytyjski archeolog i dyrektor Starożytności Królestwa Jordanii.

Z cyklu „Nowości biblistyki w Polsce”

Odkrycia najstarszych rękopisów biblijnych Starego Testamentu, datowanych na okres od końca III w. p.n.Chr. do I w. n.e. zmieniły na zawsze badania nauk biblijnych nad tekstem Pisma Świętego, szczególnie w zakresie jego historycznej rekonstrukcji, tłumaczenia i interpretacji oraz studium języków oryginalnych (hebrajski, aramejski i grecki). Dokument z czasów Polskiego Papieża Jana Pawła II był odpowiedzią i zachętą Papieskiej Komisji Biblijnej po odkryciu tych najstarszych manuskryptów biblijnych do rozwoju nowego nurtu kompleksowych badań tekstu Pisma Świętego w oparciu o nowoczesne metody studiów z zakresu filologii i archeologii biblijnej. Od czasów odkryć w Qumrân nad Morzem Martwym w połowie XX w. datuje się początek nowej dyscypliny studiów biblijnych tzw. kumranologii.

Oficjalna publikacja olbrzymiego i częstokroć fragmentarycznego materiału najstarszych rękopisów Biblii Hebrajskiej Starego Testamentu, odkrytych w 11 grotach w pobliżu osiedla Khirbet Qumrân oraz w innych miejscach nad Morzem Martwym (Masada, Wadi Murabb’at i Nachal Chewer), miała już miejsce w oksfordzkim wydawnictwie „Clarendon Press” (40 tomów), ale istnieją także liczne podręczne wydania tych oryginalnych tekstów hebrajskich i aramejskich z tłumaczeniem.

Z okazji 50-lecia odkryć nad Morzem Martwym rozpoczęto edycję w 2005 r. Biblii z Qumrân (Biblia Qumranica) pod kierunkiem prof. Hermanna Lichetenbergera z Uniwersytetu w Tybindze (Niemcy), gdzie paralelnie obok tekstu kanonicznego hebrajsko-aramejskiego tzw. Biblii Hebrajskiej i greckiej Septuaginty, będą fragmenty wszystkich zachowanych rękopisów biblijnych z Qumran. Inny ważny projekt pt. „The Qumran Bible” podjął prof. Eugene Ulrich z Uniwersytetu Notre Dame (USA). Pierwsze polskie tłumaczenie z komentarzami „Rękopisy znad Morza Martwego”, autorstwa prof. Piotra MUCHOWSKIEGO z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, opublikowane w 2000 r., nie uwzględniło jednak samych tekstów biblijnych. Z inicjatywy dra Zdzisława Jana KAPERY, kierującego polskim wydawnictwem „The Enigma Press”, ukazały się uzupełniające edycje rękopisów biblijnych Starego Testamentu znad Morza Martwego (m.in. „Biblia w Qumran”, 2001 oraz „Wokół Biblii w Qumran”, 2012), których autorem jest ks. prof. Antoni TRONINA, znany biblista z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II (KUL).

Aktualnie oficyna „The Enigma Press” opublikowała nowy 11 tom w serii „Teksty z Pustyni Judzkiej”, pt. „Komentarze do rękopisów biblijnych z Pustyni Judzkiej” (Kraków-Mogilany 2024). Praca ks. prof. Antoniego Troniny stanowi naukowe wprowadzenie do nowego przekładu wszystkich biblijnych manuskryptów odkrytych na Pustyni Judzkiej, gdyż w przygotowaniu jest 12 tom serii pt. „Biblia z Pustyni Judzkiej”. Autor omawianej tu publikacji, ks. Antoni Tronina, biblista i orientalista, jest emerytowanym profesorem KUL, a w latach 1978-1980 uzyskał licencjat nauk biblijnych w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie. Jest współtwórcą tzw. „Biblii Lubelskiej” i „Nowego Komentarza Biblijnego” oraz wydawcą licznych przekładów tekstów znad Morza Martwego i tzw. apokryfów Starego Testamentu. Profesor Tronina opublikował dotychczas ponad 50 monografii i około 500 artykułów naukowych z zakresu biblistyki i orientalistyki oraz odbył liczne podróże naukowe na biblijny Bliski Wschód.

Nowe opracowanie składa się z trzech zasadniczych części, w których ks. Antoni Tronina wyjaśnia niezwykle klarownie historyczne meandry powstawania tekstu Pisma Świętego, czyli kanonu Starego Testamentu (Wprowadzenie), a następnie w części drugiej analizuje autorytet ksiąg kanonicznych Biblii i rozwój badań nad tekstem biblijnym, a w trzeciej części prezentuje szczegółową klasyfikację tekstów biblijnych odkrytych na Pustyni Judzkiej. Wprowadzenie (str. 7- 90) przywołuje krótko historię odkryć nad Morzem Martwym, gdzie w 1947 r. beduini z plemienia Ta’amire odkryli pierwszą grotę z rękopisami, a w latach 1949-1956 międzynarodowy zespół archeologów i biblistów, kierowany przez o. Rolanda de Vaux zbadał ruiny tzw. osiedla esseńczyków Qumrân, a w pobliskich 11 grotach odkryto liczne fragmenty najstarszych rękopisów Biblii. Jednocześnie beduini i archeolodzy odkryli inne groty z rękopisami w okolicy Morza Martwego w Wadi Murabba’at, zaś w 1958 r. zbadano ruiny Khirbet Feshkha. Dlatego nowa publikacja zawiera także komentarze manuskryptów biblijnych z innych odkryć znad Morza Martwego niemających bezpośredniego związku z odkryciami w Qumrân: Wadi Murabba’at (1952), Nahal Chewer (1960-61) oraz Masady (1963-64).

Autor prezentuje następnie pełną listę wszystkich fragmentów tekstów biblijnych znad Morza Martwego według klasyfikacji miejsca odkrycia i liczby rękopisów Starego Testamentu. W 11 grotach w pobliżu ruin Qumrân odkryto zasadniczą część tych 245 fragmentów manuskryptów: grota 1Q (17 fragmentów), grota 2Q (18 fragmentów), grota 3Q (3 fragmenty), grota 4Q (174 fragmentów), grota 5Q (8 fragmentów), grota 6Q (7 fragmentów), grota 7Q (2 fragmenty), grota 8Q (4 fragmenty) oraz grota 11Q (11 fragmentów). Listę odkryć w Qumrân uzupełnia siedem fragmentów hebrajskich z Masady (m.in. ksiąg Rodzaju, Kapłańskiej, Powtórzonego Prawa oraz Psalmów) oraz kilka fragmentów z Wadi Murabba’at, m.in. obszerny zwój Proroków Mniejszych. Na koniec należy wspomnieć także o niewielkich fragmentach z I wieku, prawdopodobnie odkrytych przez beduinów Ta’amire w Nachal Chewer, m.in. greckiego rękopisu Proroków Mniejszych i Księgi Rodzaju.

Opracowanie ukazuje również długotrwały i skomplikowany historyczny proces tworzenia się kanonu pism Biblii Hebrajskiej, gdyż jak wiadomo ogółem w jedenastu grotach w okolicy ruin Qumrân odkryto ponad 930 fragmentów różnych dokumentów, a wśród nich 245 manuskryptów biblijnych. Statystycznie pośród fragmentów odkrytych w Qumrân najczęściej występują Psalmy oraz Księga Powtórzonego Prawa i Proroka Izajasza, i co charakterystyczne to właśnie one najbardziej są też cytowane w Nowym Testamencie. Ponadto Autor wyjaśnia, że w czasach wspólnoty esseńskiej w Qumrân, księga biblijna miała formę zwijanego pergaminowego zwoju, a kodeks, czyli karty składane i zszywane jak we współczesnych książkach, spotyka się dopiero w początkach ery chrześcijańskiej (I-II wiek n.e.), więc w epoce Chrystusa nie było jednej „księgi” Biblii jak dzisiaj, także ze względów technicznych (objętości jednego zwoju). Biblia Hebrajska, czyli Pismo Święte Starego Testamentu, uznane przez chrześcijaństwo, składa się z trzech zasadniczych części: Prawa, czyli Pięcioksięgu Mojżesza (hebr. Tora), Proroków (hebr. Newi’im) oraz tzw. Pism (hebr. Ketuvim). Pisma z Qumran zawierają także liczne rękopisy interpretacji ksiąg biblijnych przez wspólnotę esseńczyków (hebr. peszery). Warto dodać, że najliczniej wśród rękopisów Biblii z Qumrân jest poświadczony hebrajski tekst kanoniczny Starego Testamentu, tzw. masorecki, a znacznie rzadziej występują inne wersje, które dały początek Biblii Greckiej (Septuaginta) i Pięcioksięgowi Samarytańskiemu.

Trzecia, zasadnicza część publikacji ks. Troniny (str. 111-227), stanowi obszerną i szczegółową klasyfikację oraz opis wszystkich rękopisów Biblii: hebrajskich, aramejskich i greckich z uwzględnieniem uzupełniającego zbioru tzw. pism deuterokanonicznych”, które występują w bibliotece odkrytej w okolicy Qumran i w pobliskich grotach na zachodnim wybrzeżu Morza Martwego. Na początek Autor analizuje rękopisy pierwszej części Biblii Hebrajskiej, czyli Prawa (Pięcioksięgu), których liczba wśród fragmentów odkrytych nad Morzem Martwym wynosi 103, zaś w samej Bibliotece Qumrân zachowało się 80 manuskryptów. Teksty z Qumrân, wcześniejsze chronologicznie, wykazują większą różnorodność, zaś te odkryte w innych miejscach na Pustyni Judzkiej (Masada, Wadi Murabba’at i Nachel Chewer) są datowane na przełom I w.p.n.Ch. i I w. n.e. oraz zbliżone do wersji tekstu kanonicznego. Podobne obserwacje dotyczą krytyki tekstu niektórych innych rękopisów: Księgi Proroków (Samuela) i Królów oraz Sędziów. Odnośnie do trzeciej części Biblii Hebrajskiej, to wydania krytyczne rękopisów z Pustyni Judzkiej poświadczają 39 fragmentów Psałterza, ale kilka zachowanych fragmentów zawiera także psalmy nie występujące w kanonie, który formułował się w końcu I wieku, lub nie w jego kolejności (np. fragment Psałterza 4Q98 z Qumrân w Muzeum Biblii i Ziemi Świętej przy Instytucie Katolickim w Paryżu). Badacze również zauważyli, że wśród rękopisów biblijnych odkrytych nad Morzem Martwym brak jest Księgi Estery, gdyż jest to m.in. jedyna księga bez hebrajskiego imienia Boga (tzw. tetragramu JHWH).

Na zakończenia tego polskiego wprowadzenia do Biblii z Pustyni Judzkiej, Autor podkreśla znaczenie badań nad literaturą „parabiblijną” z Qumrân, których podwaliny zbudował polski wybitny biblista i epigrafik, Józef Tadeusz MILIK (1922-2006). Uczony zainicjował studia nad rękopisami odkrytymi w Qumrân „Księgami Patriarchów” (Lewiego, Judy, Naftalego i Józefa oraz tzw. Wizja Jakuba), jednak maszynopis pracy z 1980 r. nie został opublikowany za jego życia. Dokonał tego inny wybitny polski badacz aramejskich rękopisów z Qumrân, ks. Henryk DRAWNEL, profesor studiów biblijnych z KUL-u, uzupełniając dzieło Milika o rezultaty współczesnych badań („Livres des Patriarches, Leuven 2022). Dla zainteresowanych publikację ks. Troniny uzupełnia wybrana bibliografia źródeł i opracowań oraz indeks autorów cytowanych (str. 228-242). Warto podkreślić, że lektura nowej monografii z serii „Teksty z Pustyni Judzkiej” stanowi obszerny przegląd aktualnego stanu badań naukowych nad „Biblią z Qumran” prowadzonych od czasu odkryć nad Morzem Martwym w 1947 r.

 

czytaj też:

W hołdzie piękniejszej połowie ludzkości, czyli „Kobiety Biblijne na tle epoki!” >>>

Imię JEZUS, czyli JAHWE (Bóg) jest zbawieniem >>>

Jezus z Nazaretu, król Żydów, czyli historia Zbawiciela >>>