Nie żyje wybitny socjolog Immanuel Wallerstein – pochodził z rodziny polskich Żydów

Wallerstein w czasie wykładu w Uniwersytecie Europejskim w Petersburgu (2008), fot. Alexei Kouprianov - Praca własna, wikimedia (na licencji CC BY-SA 3.0)

Jeden z najwybitniejszych i nowatorskich socjologów współczesnych, Amerykanin Immanuel Wallerstein, uprawiający socjologię w duchu francuskiej szkoły długiego trwania, twórca analizy systemów-światów, zmarł w wieku 88 lat. Miał polskie korzenie.

O jego śmierci poinformował w poniedziałek jego francuski wydawca. Wallerstein zmarł w sobotę. Wśród licznych stanowisk pełnił m.in. funkcję dyrektora słynnej francuskiej EHESS.

Wallerstein, jeden z pionierów badań nad skutkami globalizacji, był twórcą teorii tłumaczącej powstanie i funkcjonowanie systemu kapitalistycznego obejmującego cały świat (“The Modern World-System”, t. 1–3, 1974–89), zainspirowanej pracami francuskiej szkoły historycznej skupionej wokół wydawanego przez Fernanda Braudela czasopisma “Annales”, jak też teorią zależności.

W swojej teorii systemów-światów jako podstawowej jednostki analizy wyodrębnił dominujące centra i zależne od nich, często rolnicze, peryferie, oraz półperyferie, będące dostawcami siły roboczej dla centrów.

Mimo że jego poglądy dużo zawdzięczają Marksowi, teoria Wallersteina skierowana była zarówno przeciwko tradycyjnej marksistowskiej koncepcji genezy kapitalizmu, jak i teorii modernizacji, według których poczesną rolę w rozwoju odegrały industrializacja, demokracja parlamentarna i dominacja stanu trzeciego.

Siłą napędową gospodarki światowej według niego jest różnica potencjałów między centrami a peryferiami, ale role centrów i peryferii nie są dane raz na zawsze i mogą się zmieniać. Ekspansja systemu-świata prowadzi do ciągłego wzrostu utowarowienia rzeczy.

Intelektualnie związany z lewicą, uczestniczył w spotkaniach ruchu alterglobalistycznego, m.in. w Forum Społecznym w Porto Alegre.

Regularnie komentował na swoim blogu bieżące sprawy, jak np. kwietniowy pożar katedry Notre Dame w Paryżu. Ostatni post zamieścił 1 lipca, wyjaśniając, że to już ostatni, bo “nikt nie żyje wiecznie”. “Nie mogę dłużej robić tych komentarzy” – napisał.

Wallerstein urodził się 28 września 1930 roku w Nowym Jorku w rodzinie Żydów pochodzących z Galicji, którzy w 1923 roku po kilkuletnim pobycie w Berlinie wyemigrowali do USA.

Karierę socjologiczną zaczynał w latach 50., interesując się zachodnią Afryką postkolonialną. Był jednym z pierwszych specjalistów, którzy jeszcze w czasach zimnej wojny zapowiadali ostry konflikt między północą a południem.

W latach 1971–76 był profesorem Uniwersytetu McGilla w Montrealu, następnie związał się z Uniwersytetem stanowym Nowego Jorku w Binghamton, gdzie m.in. stworzył Fernand Braudel Center for the Study of Economies, Historical Systems and Civilisations.

Wykładał w Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales w Paryżu, a w latach 1994–98 był przewodniczącym Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego; przewodniczył też Komisji Gulbenkiana ds. restrukturyzacji nauk społecznych.

Od 2000 roku był pracownikiem Instytutu Socjologii Uniwersytetu Yale.

W latach 1999–2005 był dyrektorem Instytutu im. Fernanda Braudela.

W języku polskim ukazał się jego “Koniec świata jaki znamy” (1999), “Analiza systemów-światów. Wprowadzenie” (2007), “Alternatywy historyczne dla XXI wieku” (2008).