O pamiętaniu… Refleksje nad Wielkanocą

Modlące się dłonie i zając brunatny Albrechta Dürera*, fot. domena publiczna

Modlące się dłonie oraz zając brunatny Albrechta Dürera – tymi symbolami wielkanocnymi chciałabym Czytelniczki i Czytelników zaprosić na parę minut przedświątecznej refleksji, ze szczególnym uwzględnieniem niemieckich obchodów uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego.

Wielkanoc to najważniejsza uroczystość w kalendarzu chrześcijańskim. Jest świętem ruchomym obchodzonym w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca.

W tradycji chrześcijańskiej dni poprzedzające Wielkanoc mają głębokie znaczenie. Wspominają ostatni rozdział ziemskiego życia Jezusa Chrystusa, począwszy od wjazdu do Jerozolimy, poprzez ostatnią wieczerzę z uczniami, śmierć na krzyżu, aż do zmartwychwstania.

Dni te są nie tylko sercem liturgii chrześcijańskiej, ale mają także kulturowy i historyczny wpływ na społeczeństwo.

Niemiecki socjolog, twórca socjologii wiedzy Karl Mannheim w swojej pracy „Struktury myślenia”, należącej do klasyki socjologii kultury, zadaje pytanie, czy istnieje socjologia kultury i jak socjologia może rozumieć kulturę? Mannheim jest przekonany, że właściwa socjologia kultury nie może być po prostu socjologią tematów kulturowych. Musi tworzyć podejście do kultury zgodne z rzeczywistymi twórcami kultury. Musi to być socjologia, która uczestniczy w kulturze i przyczynia się do jej odnowy.

W tym miejscu Czytelnik być może zadaje sobie pytanie, co ten wywód ma wspólnego z tematem Wielkanocy? Otóż w strukturach myślenia Mannheim używa terminu „Polis”, który jest symbolem wspólnoty, w której siły mentalne tworzą rzeczywistości, z których wypływa wiedza ateoretyczna, np. zbiorowe praktyki, z których z kolei wyłaniają się rytuały (por. Mannheim 1980:252).

Kierują się one określonymi zasadami i często mają charakter uroczysty i świąteczny, który dana społeczność kultywuje w działaniu o przeważnie treści symbolicznej. Oprócz codziennych rytuałów chrześcijanom towarzyszą uroczyste zbiorowe zgromadzenia liturgiczne, które mają takie cechy jak rutyny, zwyczaje, powtórzenia lub tradycje (Weber 2021:67), których nie należy kwestionować, ale należy je przestrzegać. Podobnie jak w przypadku modlitwy lub błogosławieństwa.

Te „polis”, „duchowe” siły wspólnoty chrześcijańskiej towarzyszą m.in. nam, ludziom z Polski, katolikom, od 966 roku. Od tego czasu bierzemy udział we wszystkich uroczystościach katolickich, takich jak Wielkanoc – zwycięstwo życia nad śmiercią, jak podaje Ewangelia św. Mateusza (28, 1-10).

Francuski socjolog i filozof Maurice Halbwachs przypisał zasadzie pamięci zbiorowej „rodzaj synchronizacji”. Chodzi tu o konstrukcję około 80-letniego horyzontu pamięci, który leży u podstaw danej teraźniejszości. Zasadą pamięci kulturowej jest diachronia. Pierwotną sceną pamięci kulturowej jest upamiętnianie zmarłych, niewidzialna więź łącząca żywych i umarłych, zdaniem – „pamiętaj mnie” (Assmann 2005:80).

To „pamiętaj mnie” w formie kultowych aktów chrześcijaństwa w Europie istnieje do dziś, w mniejszych lub większych odstępach, jeśli chodzi o praktyczną stronę wiary. „…Tożsamość chrześcijańska jest zawsze, wciąż jest to znaczący punkt odniesienia w Europie Zachodniej, nawet dla tych, którzy rzadko chodzą do kościoła…”  (Höffling 2018) – głosi cytat z badania Pew- Studii [1] „Being a Christian in Western Europe…”

Jak chrześcijanie w Niemczech obchodzą Święta Wielkanocne?

Katechizm Kościoła Katolickiego, będący podsumowaniem nauk wiary, stwierdza między innymi, że ostatecznie „życie zwycięża śmierć, prawda nad kłamstwem, sprawiedliwość nad niesprawiedliwością, miłość nad nienawiścią, a nawet nad śmiercią” (2023, https://www.zdf.de/nachrichten/panorama/ostern-ursprung-auferstehung-jesus-100.html).

Wielkanoc w Niemczech wiąże się z wieloma różnymi zwyczajami i tradycjami: z kolorowymi jajkami, czekoladowymi zajączkami i wielkanocnymi ogniskami.

Najbardziej znany zwyczaj to chyba rozdawanie malowanych jajek. W większości kultur jajko jest symbolem płodności i nowego życia. Na niektórych terenach odbywają się wielkanocne pożary, które przypisuje się pogańskim zwyczajom wypędzania zimy.

Na Górnych Łużycach odbywają się słynne wielkanocne przejażdżki mniejszości łużyckiej na odświętnie udekorowanych koniach. W Lügde w Nadrenii Północnej-Westfalii wieczorem w Niedzielę Wielkanocną koła są nadziewane słomą, podpalane i staczane z góry. Tradycja wielkanocnego wyścigu rowerowego od 2018 roku stanowi część niematerialnego dziedzictwa kulturowego Niemiec.

W Wielki Piątek dzwony kościelne w Bawarii stoją nieruchomo. Dlatego tego dnia ministranci chodzą po miastach i wsiach, i przy pomocy drewnianych grzechotek nawołują ludzi do modlitwy w kościele – to tzw. grzechotka wielkopiątkowa. Hałas generowany jest przez drewniane, puste w środku korpusy, o które uderzają młotki, które z kolei wprawiane są w ruch za pomocą korby.

Altötting – Niemiecka Częstochowa w Bawarii

Czym Częstochowa jest dla polskich katolików, tym dla Bawarczyków od 1489 roku jest pielgrzymka do Altötting, gdzie wierni proszą o pomoc Czarną Madonnę w Kaplicy Łask. Oficjalnie do Altötting, największego miejsca pielgrzymkowego w Niemczech, co roku przybywa około miliona pielgrzymów. Altötting położone jest w popularnym regionie turystycznym w pobliżu jeziora Chiemsee i krainy Berchtesgadener Land. Altötting to małe miasteczko u podnóża Alp w Górnej Bawarii. Miasto jest znane na całym świecie jako miejsce pielgrzymek.

Popularny katolicyzm w Bawarii obejmuje wiele zwyczajów i tradycji, które mają tam swoje korzenie, takie jak zwyczaj fontanny wielkanocnej.

Ostern in Aurachtal 2024 – Geschmückte Osterbrunnen vor dem Gugelhaus und am Pfarrhof in Münchaurach. #herzogenaurach #aurachtalfotograf #erhft #erlangenhöchstadt #landkreiserh #nn_lokales #fraenkischertag #mittelfranken #muenchaurach #falkendorf #oberreichenbach #Ostern pic.twitter.com/fGPsQxDVkD

— Gemeinde Aurachtal (@Aurachtal) March 27, 2024

Zwyczaj ten narodził się prawdopodobnie we frankońskiej Szwajcarii około 1909 roku. Uważa się, że już wtedy ludzie chcieli celebrować wodę jako źródło życia i fontanny z ich funkcją zaopatrzeniową. Pewnie aspekty turystyczne również odegrały tutaj rolę.

Zwyczaj fontanny wielkanocnej jest nadal obchodzony w całych Niemczech. W dzisiejszych czasach ludzie nie są już uzależnieni od studni jako źródła zaopatrzenia w wodę.

W zakresie zwyczajów fontann wielkanocnych trwają prawdziwe konkursy. Społeczności regularnie rywalizują o to, kto umieści największą liczbę jajek zawieszonych na wielkanocnej fontannie. W 2017 roku wielkanocna fontanna w Oberstadion (Alb-Donau-Kreis) została ozdobiona 28 000 jaj.

„Zapadka Wielkiego Piątku”

Pomiędzy nabożeństwem Wielkiego Czwartku, upamiętniającym ostatnią wieczerzę Jezusa, a Wigilią Paschalną, zwykle nie słychać bicia dzwonów kościelnych. Ciszę związaną z żałobą w Wielki Piątek (od staro-wysoko-niemieckiego: kara, żałoba) wypełnia dźwięk grzechotki wielkopiątkowej. Zwyczaj grzechotania istnieje od XV wieku.

To, co początkowo dyskutowano na temat terminu rytuał, który pierwotnie pochodzi od łacińskiego słowa „ritualis” i oznacza „przynależność do zwyczaju religijnego”, reprezentuje całokształt obrzędów kultu (www.wissen.de, 2015a). Rytuały i rytualizacje pełnią wiele funkcji. Umożliwiają przejścia pomiędzy różnymi fazami życia sacrum i profanum. Tworzą społeczeństwo i tworzą wspólnoty poprzez włączanie i wyłączanie (Wulf 2008:347). Rytuały są niezbędnymi elementami życia rodzinnego i kultur młodzieżowych. Niczym GPS prowadzą nas do odnalezienia sensu życia.

Wszystkim Czytelniczkom i Czytelnikom życzę pogodnych, spokojnych Świąt Wielkanocnych, zdrowia, pomyślności i wiosennego nastroju!

PS Składając życzenia, myślę o pięknych wiosennych Połoninach, które znów rodzą się do życia.

*Modlące się dłonie to rysunek Albrechta Dürera. Jest to prawdopodobnie najczęściej reprodukowany obraz artysty. Oryginał z 1508 roku znajduje się w Albertinie w Wiedniu. Zając brunatny to tytuł akwareli Albrechta Dürera i prawdopodobnie najsłynniejsze ze wszystkich studiów przyrodniczych artysty, powstałych w 1502 roku, fot. domena publiczna

 

Literatura:

Assmann, Jan (2005): Das kollektive Gedächtnis zwischen Körper und Schrift. Zur

Gedächtnistheorie von Maurice Halbwachs. S: 65-83

Mannheim. Karl ( 1980): Strukturen des Denkens. Herausgegeben von David Kettler, Volker Meja und Nico Stehr. Frankfurt / Mein Suhrkamp.

Goethe von Wolfgang (1788):  Faust. vollendet 1788, erschienen 1790. Reclam Verlag.

Höfling, Gabriele (2018): So halten es die Westeuropäer mit der Religion.Zugriff am 8.03. 2024 unter: https://www.katholisch.de/artikel/17756-so-halten-es-die-westeuropaeer-mit-der-religion.

Was feiern Christen an Ostern (2023) : Zugriff am 8.03. 2024 unter: https://www.zdf.de/nachrichten/panorama/ostern-ursprung-auferstehung-jesus-100.html.

Weber, Urs (2021): Routine und Unsicherheit in Ritualen. Eine praxis- und

Systemtheoretische Perspektive. DOI: https://doi.org/10.14361/9783839458488-003.

Wulf, Christoph. (2008): Rituale. In: Willems, H. (eds) Lehr(er)buch Soziologie. VS Verlag für Sozialwissenschaften. https://doi.org/10.1007/978-3-531-90986-8_15.

 

czytaj też:

François: Porusza mnie religijny i rodzinny wymiar polskiej Wielkanocy >>>

Jak chrześcijanie w pierwszych wiekach świętowali Wielkanoc? >>>

Kornelia Golombek: żadne miejsce nie zastąpi Ojczyzny >>>

Triduum Paschalne i Wielkanoc 2024 w PMK we Francji >>>