Boże Narodzenie znane i nieznane

Artur Hanula / 24.12.2023

Relikwia żłóbka z Betlejem w Bazylice Matki Bożej Większej w Rzymie, fot. Polskifr.fr / Artur Hanula

Od kiedy obchodzone jest Boże Narodzenie? Gdzie znajduje się najstarsze znane nam przedstawienie sceny Bożego Narodzenia? Jak to się stało, że w Rzymie można znaleźć relikwię żłóbka Jezusa z Betlejem? Z okazji uroczystości Bożego Narodzenia zapraszamy do odkrycia tego święta na nowo, które choć znane, w wielu aspektach ciągle pozostaje dla nas tajemnicą.

Współcześnie trudno wyobrazić sobie rok bez Bożego Narodzenia, które niemalże zamyka stare 365 dni i otwiera furtkę dla nowego czasu. Ciekawe, że mamy bardzo skromne świadectwa na temat obchodzenia tych Świąt w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Wiemy natomiast, że Apostołowie i ich następcy kładli nacisk na świętowanie i propagowanie Zmartwychwstania i Zesłania Ducha Świętego, które to wydarzenia bezsprzecznie są kluczowymi dla każdego chrześcijanina.

Szukając pierwszych pozabiblijnych wzmianek ze starożytności, nawiązujących do Bożego Narodzenia, warto wybrać się do katakumb Pryscylii w Rzymie. Znajduje się tam malowidło pochodzące z przełomu II i III w., które przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem i proroka wskazującego na gwiazdę zwiastującą narodzenie Mesjasza. Tam też znajdziemy scenę pokłonu Trzech Króli. Znamienne, że św. Józef pojawił się w ikonografii dopiero w połowie V w.

Matka Boża z Dzieciątkiem w katakumbach Pryscylii, fot. Autorstwa KAI40 – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=24451957

W 313 r. poprzez słynny edykt mediolański cesarz Konstantyn Wielki zezwolił chrześcijanom na swobodne wyznawanie swojej religii. W 325 r. odbył się sobór w Nicei, na którym ustalono wiele kwestii liturgicznych. Było to niezbędne, bo do tej pory z uwagi na trzy wieki prześladowań i jedynie krótkie okresy względnego pokoju wielu spraw nie można było ustalić.

Spokojniejsze czasy po ustaniu prześladowań stwarzały więcej okazji do rozpamiętywania różnych aspektów życia Jezusa, nie tylko Męki, Śmierci i Zmartwychwstania. Z przekazów historycznych wynika, że oficjalnie Boże Narodzenie pierwszy raz obchodzono najprawdopodobniej w 328 r. w Betlejem, co miało związek z wybudowaną bazyliką nad grotą narodzenia Jezusa. Wybrano datę 6 stycznia i przy okazji zaplanowano także obchody chrztu Jezusa i upamiętnienie cudu w Kanie Galilejskiej. Począwszy od 336 r. w Kościele Zachodnim wybrano jednak datę 25 grudnia jako dzień świętowania pamiątki narodzin Jezusa.

Ciekawostką jest, że scena ukazująca żłobek, a w nim Dzieciątko Jezus nie wywodzi się od św. Franciszka z Asyżu, który słusznie kojarzony jest z pierwszymi jasełkami, ale sięga właśnie IV w. Otóż na marmurowym sarkofagu z tamtego okresu rzymskiej arystokratki Adelfii widnieje właśnie wizerunek Maryi z Dzieciątkiem i Trzema Królami. Istnieje też malowidło na sarkofagu Marcusa Claudianusa (po 330 r.), na którym dostrzec można Dzieciątko w żłobie, woła, osła i pasterza.

Fragment sarkofagu Adelfii, fot. Di Davide Mauro – Opera propria, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=63276796

Bardzo ciekawy i symboliczny jest wizerunek na sarkofagu Stylichona z IV w. Przedstawiono małego Jezusa w żłóbku przypominającym łoże śmierci i owiniętego jakby całunem. Adorują Go wół i osioł. Z prawej i lewej strony znajdują się dwa ptaki jedzące winogrona, co niektórzy uznają za symbol spożywania Krwi Jezusa pod postacią wina, natomiast samo przedstawienie Dzieciątka jest wymownym nawiązaniem do śmierci Jezusa na krzyżu.

Czas na kolejną ciekawostkę: w języku łacińskim od czasu do czasu używano tego samego słowa praesepe na określenie zarówno żłóbka jak i stajenki. To pokazuje jak bardzo te rzeczywistości złączyły się z sobą w dużej mierze dzięki bożonarodzeniowym skojarzeniom. Ta historia prowadzi nas do słynnej Bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie (Santa Maria Maggiore), która powstała po tym, jak na soborze efeskim w 431 r. przyznano Maryi tytuł Theotokos (Bożej Rodzicielki). Od VII w. znajduje się tam otaczany wielkim kultem żłóbek, do którego jak podaje Tradycja Maryja włożyła małego Jezusa. Przywieziono go z Betlejem. Od tej pory właśnie ta Bazylika rzymska jest miejscem chyba najbardziej związanym z Bożym Narodzeniem w całym Rzymie. Warto ją odwiedzić nie tylko w okresie Bożego Narodzenia i przekonać się, jak wiele bożonarodzeniowych akcentów ona zawiera.

Wizyta w Bazylice Matki Bożej Większej

Drzwi Święte (Porta Santa) z brązu zostały poświęcone przez św. Jana Pawła II w 2001 r. Widać na nich jego herb. Widać też dwa tytuły Maryi, którymi nazwał ją Kościół. Po lewej stronie Matka Kościoła (Mater Dei), czyli tytuł który czcimy szczególnie 1 stycznia na zakończenie oktawy Bożego Narodzenia.

Widzimy, że wśród języków dostępnych na stronie Bazyliki jest też język polski: https://www.basilicasantamariamaggiore.va/pl.html

Kolejny bożonarodzeniowy wątek: św. Józef z Dzieciątkiem Jezus.

Ołtarz główny Bazyliki znajduje się pod baldachimem, a pod nim relikwie żłobka Jezusa (Sacra Culla).

Schodząc do krypty pod głównym ołtarzem dostrzegamy rzeźbę z 1883 r. przedstawiającą bł. Piusa IX, który był papieżem w latach 1846-1878. Co ciekawe, to po pierwszym papieżu św. Piotrze najdłuższy pontyfikat w historii Kościoła katolickiego.

Na klęcznikach przed relikwiami żłóbka znajduje się modlitwa w różnych językach. Jak widać jest także język polski.

A to już bardzo cenny przedmiot w tej Bazylice – wspominana wyżej relikwia żłóbka Jezusa.

W Bazylice Matki Bożej Większej znajduje się także słynny wizerunek Matki Bożej Śnieżnej (Salus Populi Romani – Ocalenie Ludu Rzymskiego). Ta ikona otaczana jest przez rzymian szczególnym kultem. Noszono go ulicami miasta podczas epidemii. Modlono się przed nią podczas wielkiego niebezpieczeństwa, np. w czasie chrześcijańsko-muzułmańskiej bitwy pod Lepanto. Ten obraz kojarzony jest z papieskimi pielgrzymkami, gdy przed udaniem się w podróż i po powrocie papież Franciszek modli się właśnie przed tym obrazem.

W odwiedzanej rzymskiej Bazylice dostrzegamy również jeden z najsłynniejszych wizerunków świata – obraz Jezusa Miłosiernego, który jak wiemy wywodzi się z Polski. Co ciekawe, jest to kopia najstarszego wizerunku, który na polecenie Jezusa i prośbę św. s. Faustyny namalował Eugeniusz Kazimirowski.