Szkoła Batignolles – polska edukacja w stolicy Francji

fot. Polskifr.fr / Artur Hanula

Historia dzisiejszej Szkoły Polskiej im. Adama Mickiewicza przy Ambasadzie RP w Paryżu sięga roku 1842, czasów Wielkiej Emigracji, która nastąpiła po upadku powstania listopadowego, którego 194. rocznicę wybuchu będziemy obchodzić 29 listopada br.

Szkoła od momentu swojego powstania pełniła wielorakie funkcje: kształcące, wychowawcze, kulturalno-oświatowe i opiekuńczo-społeczne nie tylko w stosunku do młodzieży, ale także wobec dorosłych. Ponadto starała się zapewnić wychodźcom wychowanie narodowe, a zarazem wpisać się we francuski system oświatowy, większość bowiem jej wychowanków pozostała już we Francji.

Zbieramy na szkołę

Historycy Wielkiej Emigracji szacują, że w okresie od 1831 do 1847 r. przebywało w Paryżu ok. 11-12 tys. osób. Znacznie trudniejsze jest określenie liczby dzieci i młodzieży, jakie znajdowały się w tej grupie – prawdopodobnie do połowy lat 30. nie było ich więcej niż setka. To zapewne uświadomiło działaczom emigracyjnym potrzebę stworzenia instytucji, która zadbałaby o zachowanie polskości wśród nowych pokoleń emigrantów, znajomość języka polskiego, zdobycie wiedzy o polskiej historii i kulturze, ukształtowanie przywiązania do kraju pochodzenia i poczucia polskiej tożsamości.

Choć idea była przyjmowana ze zrozumieniem, nie brakowało przeszkód. Wśród Wielkiej Emigracji działało ponad 50 komitetów, partii i stowarzyszeń, często skłóconych ze sobą i prezentujących odmienne wizje polskiej polityki na emigracji. Uzależniona była także od stanowiska rządu francuskiego; poważną wreszcie przeszkodą był – jak zawsze – niedostatek funduszy.

Zaczęto zatem zbierać fundusze. Jan Ledóchowski, eksoficer i polityk, przekazał na rzecz szkoły sumę 29 tys. franków. Sporej kwoty dostarczył koncert Fryderyka Chopina zorganizowany w kwietnia 1843 r. Szkołę wspomógł Komitet Polsko-Francuski gen. Lafayette’a, a nawet dekabrysta Nikołaj Turgieniew, syn pisarza Iwana.

„Program Wychowania”

Pierwsza Szkoła Polska rozpoczęła swoją oficjalną działalność jesienią 1842 r. w Châtillon-sous-Bagneux. W pierwszym roku przyjęto doń 19 uczniów i zatrudniono polskiego nauczyciela. Szkoła działała w ramach francuskiej szkoły pana Chapuzet. Polscy uczniowie realizowali program szkoły francuskiej i dodatkowo zajęcia z języka i historii Polski. Nosili też specyficzne polskie mundurki – kopię munduru warszawskiej gwardii narodowej z okresu powstania listopadowego z guzikami, z Orłem i Pogonią, oraz rogatywki.

Idee szkoły, powołanej głównie z działaczy związanych z gen. Józefem Dwernickim, zawarto w „Programie Wychowania Narodowego Dzieci Uchodźców Polskich”. Czytamy w nim: „wykształcenie młodzieży emigracyjnej moralne, fizyczne i naukowe, które by ją usposobiły na obywateli użytecznych Ojczyźnie; oraz nadanie takiego kierunku naukom, by w jak najkrótszym czasie mogła taż młodzież zdawać egzaminy z jednego lub dwóch bakalaureatów i odbywać konkursa do jednej ze szkół specjalnych”.

Centrum Polskości

W 1844 r., za zgodą władz francuskich, szkoła została przeniesiona i otwarta w Paryżu na ul. Fossés St. Jacques 13, a już jesienią tego roku zaczęła funkcjonować w podparyskim wówczas Batignolles. Tam działała przez kolejnych 30 lat, do 1874 r., i tam narodziła się jej legenda jako jednej z najważniejszych emigracyjnych instytucji polskiej edukacji i kultury.

W tej formie Szkoła Narodowa Polska była najpoważniejszym skupiskiem Wielkiej Emigracji i obok Biblioteki Polskiej w Paryżu należała do najtrwalszych instytucji polskiej kultury we Francji. Związani z nią byli nie tylko uczniowie i nauczyciele, ale ich rodzice, krewni i opiekunowie, uczestniczący w organizowanych przez szkołę uroczystościach narodowych, religijnych i szkolnych, nie mówiąc o czytelnikach korzystających z otwartej dla wszystkich biblioteki.

Liceum im. Norwida

Oblicza się, że ponad 60 absolwentów z lat 1845–1870 zrobiło karierę w armii i administracji francuskiej. Mężem opatrznościowym szkoły był Seweryn Gałęzowski – wybitny lekarz, społecznik, prof. Uniwersytetu Wileńskiego, były uczestnik powstania listopadowego, odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Przez 25 lat był prezesem Rady Szkoły, dbał o odpowiednio wykwalifikowaną kadrę polską i francuską.

W początkach lat 70. XIX w., po kryzie spowodowanym wojną z Prusami i Komuną Paryską, liczba uczniów szkoły zaczęła maleć. W 1782 r. liczyła już tylko 22 uczniów. Dwa lata później, w 1874 r. przeniesiono ją do mniejszego budynku na ul. Lamandé, gdzie dotrwała do 1922 r.

Placówka zamieniona została najpierw na bursę dla studentów i młodych naukowców. Jednak kilka lat później, z inicjatywy ks. Franciszka Cegiełki, w 1939 r., powstało Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Kamila Norwida, kontynuujące założenia wcześniejszej Szkoły Polskiej. Początkowo zajęcia odbywały się przy ul. Fleurus, koło Ogrodu Luksemburskiego, a od 1 kwietnia 1940 r. przy ul. Suger 13, blisko Odeonu. Szkołę zlikwidowano w czasie okupacji niemieckiej.

Imieniem Mickiewicza

Zespół Szkół przy Ambasadzie RP w Paryżu, powstały w 1976 r., był spadkobiercą tradycji szkoły na Batignolles. W 1992 r. obchodził uroczyście 150-lecie powstania. Począwszy od 2011 r. zajmuje wszystkie budynki znajdujące się pod numerami 11-15 przy ul. Lamandé. 1 września 2019 r nastąpiła też zmiana nazwy Szkoły. Dziś oficjalna jej nazwa brzmi: Szkoła Polska im. Adama Mickiewicza przy Ambasadzie RP w Paryżu.

W programie szkoły są lekcje z edukacji wczesnoszkolnej, języka polskiego, historii Polski, geografii Polski, wiedzy o Polsce oraz dodatkowo z religii. „Edukacja kończy się uzyskaniem polskiego świadectwa szkolnego potwierdzającego naukę w polskim systemie edukacyjnym” – czytamy na stronie Szkoły.

 

czytaj też:

Szkoła polska a szkoła francuska – głos w dyskusji >>>