O Polsko! Odmów: „odpoczynek wieczny!…” – wspomnienia z Normandii

Zdjęcie z galerii autorstwa: Zofia Dukalska, Zbigniew Adamek i Maria Dembińska

W dniach 26 i 27 sierpnia br. w Normandii odbyły się doroczne uroczystości upamiętniające udział polskich Żołnierzy generała Stanisława Maczka w uzyskaniu zwycięstwa Aliantów. To już 79. rocznica.

Uroczystości jak co roku zgromadziły przedstawicieli wielu organizacji polskich i francuskich. Obecny był także rektor Polskiej Misji Katolickiej we Francji ks. Bogusław Brzyś.

Trochę historii

21 sierpnia 1944 r. zakończyła się bitwa pod Falaise, w której ważną role odegrali Polacy. Generał Montgomery ocenił bitwę tak: „Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja była korkiem, którym ich w niej zamknęliśmy’”.

7 sierpnia 1944 roku zaczęło się natarcie. Sygnałem do ataku miało być uderzenie bombowców brytyjskich i amerykańskich w pozycje niemieckie. Na nieszczęście lotnictwo pomyliło się i zbombardowano pozycje Polaków, co osłabiło i utrudniło sytuację.

Przed bitwą generał Maczek tak przemówił do żołnierzy:

„Żołnierze 1 Dywizji Pancernej!

Po czterech latach jesteśmy znowu we Francji.

Wyładowaliśmy się w wolnej ziemi francuskiej, aby u boku Anglii i Ameryki bić się dla polskiej sprawy.

Gdy w czerwcu 1940 roku, opuszczaliśmy Francję, nasze szeregi były przerzedzone, nasza przyszłość nieznana i byliśmy bezsilni.

Dzisiaj po czterech latach na ziemi brytyjskiej rozpoczęliśmy marsz bojowy do Polski.

Pierwszym etapem tego marszu jest znowu Francja. Ale teraz zmieniły się warunki. Przychodzimy tutaj w poczuciu dumy i własnej siły…

My wiemy, co jesteśmy warci i dlatego dzisiaj, jako wasz dowódca, życzę wam jednego: Niechaj za zaszczyt walczenia z nami Niemcy zapłacą obficie własną krwią. I pamiętajcie wszyscy o jednym.

Żołnierz Polski bije się o wolność – ale umiera tylko dla Polski.

Wierzymy wszyscy, że z trudu naszego i znoju Polska powstanie, by żyć!’’

Polacy generała Maczka, okrążeni przez Niemców otrzymali zadanie zablokowania drogi, której jedynym wyjściem był korytarz o szerokości mniej niż 30 km.

Brawurowa akcja 10. Pułku Strzelców Konnych doprowadziła 15 sierpnia do uchwycenia przepraw Niemców przez rzekę Dives. Pierwsza Dywizja otrzymała rozkaz opanowania miasteczka Chambois, generał Maczek z własnej inicjatywy dorzucił wzgórze Mont Ormel (nazywane przez generała Maczugą) i po strasznej bitwie 19 sierpnia okrążono 7 armię niemiecką w tzw. kotle Falaise.

Przez 3 dni i 3 noce trwały zacięte walki i mimo odosobnienia, mimo przewagi Niemców, wróg musiał skapitulować. Wzięto do niewoli około 6 tysięcy Niemców, zarekwirowano 7 czołgów, 500 samochodów i 100 dział.

Straty własne to 325 zabitych, 1002 rannych i 114 zaginionych.

Po 79 latach nadal pamiętamy

Aby oddać hołd bohaterskim Żołnierzom, w Normandii w dniach 26-27 sierpnia zgromadzili się przedstawiciele władz departamentu Orne i Calvados, liczni merowie, posłowie, senatorzy, prefekt, reprezentacja Ambasady RP we Francji, organizacje patriotyczne departamentów, polskie organizacje kombatanckie i okoliczna ludność.

SPK Paryż reprezentowali: sztandarowy Zbigniew Adamek i skarbnik Maria Dembińska, a Federację Polskich Obrońców Ojczyzny jej prezes Damian Półkotycki i skarbnik Zofia Dukalska.

Była delegacja Stowarzyszenia 1. Dywizji Grenadierów Polskich we Francji z jej prezesem Władysławem Ruzalskim, Carmen Ruzalski i ze sztandarem Micheline Chalaye.

Chambois

26 sierpnia w Chambois w kościele Saint Martin odprawiono nabożeństwo o pokój i za ofiary wojny. Mszy św. przewodniczył kapelan honorowy Armii biskup Jean-Pierre Brard, w asyście m.in. proboszcza parafii księdza Édouarda Légera i księdza Bogusława Brzysia, rektora PMK.

Kościół wypełnili wierni, sztandary francuskie i polskie, Polscy Żołnierze z kompanią honorową.

Podkład muzyczny zapewnił zespół L’indépendante de Messei.

Po Mszy pochodem pod czujnym okiem Lauranta Robe, wiceprezesa Narodowego Stowarzyszenia Sztandarowych, wszyscy przeszli  pod pomnik na placu, gdzie oddano część polskim, kanadyjskim, brytyjskim Żołnierzom, którzy w 1944 roku mieli odwagę wyprzeć niemieckiego okupanta z ziemi francuskiej.

Ambasadę RP we Francji reprezentował minister Wiesław Tarka, konsul Andrzej Szydło, wicekonsul Anna Majda, atachat RP w osobie płk. Artura Miśkiewicza oraz Regina Piątek z Ministerstwa Kultury, dyrektor departamentu polskich zabytków kulturalnych i miejsc pamięci za granicą.

Licznie stawiło się Wojsko Polskie ze swoimi dowódcami. Byli generał Grzegorz Barabieda, generał Tadeusz Nastarewicz, generał Piotr Trytek. Przybyli też żołnierze z 10. Brygady Kawalerii Pancernej ze Świętoszowa, z 11. Brygady Pancernej z Żagania, z 21. Brygady Podhale z Rzeszowa.

Delegacje złożyły wieńce.

Pola bitwy o Falaise – Montormel

Druga część uroczystości odbyła się na polach bitwy o Falaise w Montormel, gdzie znajduje się memoriał generała Stanisława Maczka i jego Żołnierzy. Na murze widnieje napis „PRO LIBERTATE ET PACE” (pol. „O wolność i pokój”).

Przewodniczący Departamentu Orne, Christophe de Balorre, przywitał zgromadzonych, a następnie okolicznościowe exposé wygłosili: prefekt departamentu Orne Sebastien Jallet i minister Wiesław Tarka. Podkreślano waleczność Polaków i stałą wdzięczność Francuzów za to, czego dokonali. Nawiązywano do aktualnej wojny na Ukrainie i podkreślano konieczność niesienia pomocy. Był obecny ambasador Ukrainy we Francji Vadym Omelchenko.

Sprzymierzone armie reprezentowali: Stany Zjednoczone Ameryki – płk Chinchilla, Wielką Brytanię – płk Badham-Thornhill, Kanadę – płk Kucherhan.

Bardzo licznie reprezentowane były lokalne stowarzyszenia patriotyczne z Francji, Belgii, Holandii i Polski.

Obecni byli między innymi: Édouard Podyma ze Stowarzyszenia Rodzin 1. Dywizji Pancernej, pan Dejonghe ze Stowarzyszenia Rodzin 1 DP w Belgii, pani Marciszewska z Polski, pani Reymond-Vaudry z Rawy Ruskiej, pan Le Baron z komitetu Juno Canada, Senator Orne pan Segouin, Senator Orne pani Goulet, pani Christèle Grzeskiewicz, Juno Canada i Le Souvenir Français, hrabina Eliane de Vendeuvre, Yvette Popławska z Belgii.

Złożono 48 wieńców, w tym naszej delegacji.

Soignolles, Saint Sylvain

Po południu oddano cześć polskim Żołnierzom, którzy wyzwolili Soignolles. 11 z nich poległo i jest im poświęcona pod górującym krzyżem płyta z nazwiskami.

Złożyliśmy również kwiaty w Saint Sylvain, gdzie poległo 10 polskich Żołnierzy z 1. Dywizji Pancernej podczas wyzwalania miasteczka.

Grainville-Langannerie

W niedzielę zgromadzono się w Grainville-Langannerie, gdzie na Nekropolii Polskiej spoczywają Żołnierze generała Maczka. Są też groby lotników, którzy polegli w innych częściach Francji w 1940 roku.

W centralnym miejscu nekropolii znajduje się duży pomnik w kształcie litery V, zaprojektowany  przez Charlesa Gianferrari i Jacquesa Bertoux, a na bramie widnieją insygnia polskiej 1. Brygady Pancernej, nakrycie głowy polskiej husarii i krzyż Virtuti Militari.

Pomnik odsłonięto w 1954 roku i obecni byli Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie generał Władysław Anders i dowódca 1. Dywizji Pancernej generał Stanisław Maczek.

Uroczystości w niedzielę zorganizowało Stowarzyszenie Narodowe Pamięci o 1 Polskiej Dywizji Pancernej generała Maczka, z prezesem Jean-Pierre Ruault. Tym razem stowarzyszenie było reprezentowane przez Chantal Mabon Taveau i pana Taveau ze sztandarem i w stroju z epoki.

Mszę św. celebrował rektor PMK ks. Bogusław Brzyś w asyście ks. dr. Pawła Pietrusiaka, nowego dyrektora Seminarium Polskiego w Paryżu i jednocześnie wicerektora PMK, który wygłosił wzruszającą i patriotyczną homilię.

Normandia 2023: homilia ks. Pawła Pietrusiaka, dyrektora Seminarium Polskiego w Paryżu >>>

Następnie odbyły się okolicznościowe przemówienia. Mer Urville – Patrick Morel i mer Langannerie – Sandrine Romagné przypomnieli waleczność Polaków, przebieg krwawej bitwy i zapewnili o nieustającej wdzięczności za przyniesienie wolności opłaconej polską krwią. Chcą, aby przyszłoroczna 80. rocznica bitwy o Falaise obchodzona była pod znakiem przyjaźni pomiędzy Narodem Polskim i Francuskim. Trwają przygotowania do tych uroczystości. Przemawiali także minister Tarka oraz sekretarz generalny Prefektury Calvados Florence Bessy.

Zapalono ogień pamięci, złożono kwiaty. Momentem wzruszającym był Apel Poległych odczytany przez porucznika Ładosia i Salwa Honorowa. Trudno było powstrzymać wzruszenie.

Dzięki uprzejmości generała Piotra Trytka publikujemy treść Apelu dla czytelników, którzy nie mogli uczestniczyć w uroczystościach:

Normandia 2023: Apel Poległych >>>

Potigny, Courselles-sur-Mer

W Potigny przywitał nas mer Gérard Kepa. Nastąpiła ceremonia składania kwiatów w hołdzie bohaterskim wyzwolicielom miasteczka.

Uroczystościom akompaniowała orkiestra wojskowa z Żagania.

Nasza delegacja udała się następnie do Courseulles-sur-Mer, gdzie stelą upamiętniono przybycie generała Maczka i jego Żołnierzy na ziemię francuską. Na plaży wzniesiono w 1990 r. Krzyż Lotaryngii na upamiętnienie przybycia 14 czerwca 1944 r. generała de Gaulle’a, po przepłynięciu kanału la Manche.

Odwiedziliśmy ponadto w Caen Memoriał Desantu. I tu odnaleźliśmy ślady polskie – pomnik w ogrodach na cześć generała Maczka, wzniesiony w 2012 r.

W pielgrzymowaniu nie zabrakło pamięci o ostatnim weteranie Bitwy pod Falaise – mjr. Edouardzie Podymie. Całe swoje życie do końca 2018 r., gdy zmarł, dawał świadectwo i był strażnikiem pamięci o 1. Dywizji Pancernej generała Maczka.

Przesłanie z Normandii:

NIE ZAPOMNIEĆ, ŻE NASZA WOLNOŚĆ ZOSTAŁA OKUPIONA ICH KRWIĄ. ODWDZIĘCZMY SIĘ PO CHRZEŚCIJAŃSKU MODLITWĄ.

 

Artur Oppman, “Pacierz za zmarłych” (fragment)

„A po tych wszystkich, którzy szli przed nami

Z krzykiem: Ojczyzno – i z męką szaloną,

A po tych wszystkich, co ginęli sami,

Aby nas zbawić swoją krwią czerwoną,

Za śmierć dla jutra, za ten lot słoneczny,

O Polsko! Odmów: „odpoczynek wieczny!…”

 

czytaj też:

Polscy bohaterowie spod Falaise >>>

Wspomnienia z Normandii, gdzie uczczono 78. rocznicę bitwy pod Falaise-Chambois >>>

„Dziękujemy Wam, Polacy!”, czyli jak żołnierze gen. Maczka wyzwalali Europę >>>