250 lat temu urodził się Adam Jerzy Czartoryski – założyciel Biblioteki Polskiej w Paryżu

Książę Adam Jerzy Czartoryski – jeden z założycieli Biblioteki Polskiej, 1856 rok (fragment), Association Bibliothèque Polonaise de Paris

14 stycznia 1770 roku urodził się Adam Jerzy Czartoryski. Był synem Izabeli z Flemmingów i księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, choć wielu biografów pisze otwarcie, że jego biologicznym ojcem był rosyjski ambasador w Polsce Mikołaj Repnin. To on w podarunku dla swojej matki zakupił “Damę z gronostajem” Leonarda da Vinci, a także założył Hôtel Lambert i był jednym z inicjatorów powstania Biblioteki Polskiej w Paryżu

Już biografię jego matki “Pani na Puławach: opowieść o Izabeli z Flemingów Czartoryskiej” autorstwa Gabrieli Pauszer-Klonowskiej wywołuje wypieki na policzkach. Nieco sfabularyzowane, powstałe na kanwie pozostawionych przez księżnę dzienników dzieje “niezbyt pięknej, ale prawdziwie uroczej” Izabeli z Flemmingów mogą być znakomitym scenariuszem niejednego filmu, czy serialu. Była to bowiem kobieta pełna klasy, obycia, talentów i niezwykłej charyzmy. Słynęła z uwielbienia dla sztuki, teatru, czuła się też wielką patriotką i bardzo przeżywała upadek swojej ojczyzny. Miała liczne romanse, owocem jednego z nich miał być właśnie syn Adam Jerzy, którego ojcem miał być Mikołaj Repnin. Wiele na to wskazuje, zważywszy na to, jak ciepło, mimo napiętej sytuacji politycznej, miał być przyjmowany w Rosji młody książę Czartoryski.

Matka była bardzo ważną postacią dla Adama Jerzego; podczas podróży do Włoch, w 1788 roku nabył dla niej w prezencie “Damę z gronostajem” Leonarda da Vinciego. Bezcenny obraz był wystawiany w Domku Gotyckim w Puławach.

Adam Jerzy był starannie kształcony. Chętnie podróżująca matka i Adam Kazimierz Czartoryski wysyłali młodego syna do różnych krajów europejskich. Nauczony patriotycznych wartości, wziął udział w polsko-rosyjskiej wojnie w obronie Konstytucji 3 Maja. Po upadku Insurekcji Kościuszkowskiej, do której nie udało mu się włączyć, za namową rodziny wyjechał do Rosji.

Wówczas nawiązał przyjacielskie relacje z carewiczem Aleksandrem, z którym łączyły ich podobne, progresywne poglądy. Serdeczne znajomość z przyszłym carem zaowocowała późniejszą współpracą – Adam Jerzy Czartoryski w 1802 r. został zastępcą ministra spraw zagranicznych Rosji, następnie zajął funkcję kuratora nadzorującego prace wileńskich ośrodków naukowych, w tym Uniwersytetu Wileńskiego.

Czartoryski był w swoich poglądach daleki od ideałów Rewolucji Francuskiej, nie był też wielbicielem Napoleona, opowiadając się za odzyskaniem niepodległości Polski poprzez dobre relacje z Rosją. Został delegowany na Kongres Wiedeński z ramienia Rosji, gdzie kształtowała się forma Królestwa Polskiego, w którym później pełnił funkcję wiceprezesa Rządu Tymczasowego. Jego działalność nie podobała się wielkiemu księciu Konstantynowi oraz Nikołajowi Nowosilcowi, którzy odsunęli Czartoryskiego od wpływów.

Po śmierci cara Aleksandra, Czartoryski w 1817 roku żeni się z księżniczką Anną Zofią z domu Sapiehą. Będzie mieć z nią trójkę dzieci: Witolda, Władysława i Izabelę Elżbietę.

Gdy wybuchło Powstanie Listopadowe, został prezesem Rządu Tymczasowego. Bardzo wierzył w insurekcję, liczył na pomoc państw ościennych. Własnoręcznie podpisał dokument detronizujący cara Mikołaja I Romanowa. Po upadku powstania postanowił wyemigrować, na początku do Wielkiej Brytanii, potem do Francji. Za działalność powstańczą car wydał na niego wyrok śmierci.

Jego wiara w dyplomację i zdecydowane poglądy zaowocowały wydaniem w 1830 roku eseju “List o dyplomacji”. Od 1833 roku zamieszkał w Paryżu. W 1843 roku nabył Hôtel Lambert i założył patriotyczne stronnictwo konserwatywne pod taką samą nazwą, promujące poglądy antyrosyjskie, wspierające ruchu rewolucyjne i narodowe. Przy stronnictwie działało także Biuro Paryskie Spraw Polskich.

Był także, za sprawą rodziców, silnie uwrażliwiony na sztukę i literaturę, sam chętnie pisał i wspierał działalność literacką. Na emigracji był prezesem Towarzystwo Literackiego w Paryżu, z inicjatywy którego w 1838 roku powołano do życia Bibliotekę Polską w Paryżu, której też został mianowany dożywotnim prezesem.

14 I 1770 urodził się Adam Jerzy Czartoryski, mąż stanu, dyplomata, MSZ Rosji 1804-06, wiceprezes Rządu Tymczasowego Król. Polskiego (1815), prezes Rządu Narodowego Król. Polskiego (1831) założyciel Hotel Lambert. Najwartościowsze książki o nim napisali M. Kukiel i M. Handelsman pic.twitter.com/QMdjIRLBB2

— Michał Kozłowski (@mich_kozlowski) January 14, 2019

Adam Jerzy Czartoryski zmarł 15 lipca 1861 roku w Montfermeil pod Paryżem, w wieku 91 lat. Początkowo spoczął na cmentarzu polskim w Montmorency. Trzy lata później umiera jego żona. W 1865 roku ich szczątki zostały przeniesione do rodzinnej krypty Czartoryskich w Sieniawie koło Przeworska.

 

Źródła: Gabriela Pauszer-Klonowska “Pani na Puławach: opowieść o Izabeli z Flemingów Czartoryskiej”, dzieje.pl, wikipedia, etc.