120 rocznica urodzin Frédérica Joliot-Curie – zięcia polskiej noblistki

Irena i Fryderyk Joliot-Curie, fot.GFHund - Ten plik jest fragmentem innego pliku: The Royal Society 1934 London-3.jpg, wikimedia (na licencji CC BY 3.0)

Frédéric Joliot-Curie patronuje dziś wielu ulicom i szkołom we Francji. Jego imieniem nazwano nawet krater na Księżycu. Urodził się 19 marca 1900 r. Był pracownikiem, a przede wszystkim zięciem dwukrotnej noblistki Marii Skłodowskiej-Curie, mężem jej córki Ireny. Niektórzy twierdzili, że przez całe życie walczył z kompleksem niższości jako mąż córki szefowej, a jego ślub nie był wyrazem miłości, lecz wyrachowania. Sam jednak zaprzeczał takim twierdzeniom i podkreślał z naciskiem: “naprawdę bardzo kocham żonę”. Był wybitnym naukowcem, którego życie spowijał jednak złowrogi cień… Skoro w tym miesiącu (5 marca) obchodziliśmy dzień teściowej, warto poświęcić chwil kilka zięciowi jednej z najwybitniejszych teściowych.

Jean Frédéric Joliot (którego dla uproszczenia nazywać będziemy po prostu Fryderykiem) przyszedł na świat 19 marca 1900 r. w Paryżu. Po zdaniu egzaminu wstępnego do paryskiej Wyższej Szkoły Fizyki Przemysłowej i Chemii Przemysłowej został jej studentem w 1919 r. W 1923 r. był już inżynierem fizyki. Dwa lata później jego losy związały się ze słynną polską dwukrotną noblistką Marią Skłodowską-Curie. Został jej asystentem osobistym, laborantem, w Instytucie Radowym. Tam też poznał wybrankę swojego życia – Irenę (Irène), córkę Marii. Już w 1926 r. Fryderyk i Irena wstąpili w związek małżeński i tym samym Fryderyk został zięciem wielkiej noblistki. Młodzi wspólnie zmienili nazwisko na Joliot-Curie. Przyznać trzeba, że początkowo niewiele zapowiadało, że ci dobrze rokujący naukowcy zostaną parą. Po latach Fryderyk sam przyznał, że Irena nie była osobą zbyt cierpliwą i współpraca z nią mogła być trochę trudna. Z natury nie należała też do ludzi wylewnych. Jednakże stosunkowo szybko zawiązała się miedzy nimi nić przyjaźni, a nawet miłości. Odkryli, że tak naprawdę wiele ich łączyło.

Odtąd już jako małżonkowie Irena i Fryderyk wspinali się coraz wyżej po drabinie kariery zawodowej. W 1927 r. zięć Marii Skłodowskiej-Curie został licencjatem nauk fizykalnych, a trzy lata później obronił doktorat. Nie będziemy tutaj zagłębiać się w szczegóły prac badawczych, jakie wspólnie przeprowadzali młodzi fizycy. Wystarczy wspomnieć, że w dużej mierze ich działania przyczyniły się do rozwoju chemii jądrowej, która jest uznawana za dziedzinę z pogranicza chemii oraz fizyki. Kilka razy byli bardzo blisko przełomowych odkryć, ale ktoś ich uprzedzał w decydującym momencie. Aż wreszcie wspięli się na szczyt kariery.

Jednym z największych sukcesów w ich pracy badawczej było odkrycie sztucznej promieniotwórczości. Dzięki temu w 1935 r. zostali uhonorowani Nagrodą Nobla z chemii. Można powiedzieć, że jest to data dość symboliczna, bo rok wcześniej zmarła Maria Skłodowska-Curie, a jej córka i zięć niejako przejęli pałeczkę na niwie naukowej najwyższego szczebla.

W 1937 r. Fryderyk objął katedrę chemii jądrowej na Collège de France. To stanowisko zostało utworzone specjalnie dla niego. Dodatkowo Joliot-Curie powołał do życia Zakład Syntezy Atomowej w Państwowym Ośrodku Badań Naukowych. Kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej Fryderyk wraz z innymi naukowcami zgłosił trzy patenty. Ciekawostką może być fakt, że jednym z jego współpracowników był Lew Kowarski, fizyk francuski pochodzenia polsko-rosyjskiego. W 1943 r. Fryderyk dołączył do Francuskiej Akademii Nauk.

Gdy ustała wojenna zawierucha Fryderyk został mianowany głównym komisarzem ds. rozwoju energii atomowej we Francji. Pod jego kierownictwem w 1948 r. otwarto pierwszy reaktor jądrowy na francuskiej ziemi. Był też dyrektorem wielkiego ośrodka badawczego w Orsay koło Paryża.

W 1956 r., a konkretnie 17 marca, zmarła Irena Joliot-Curie. Jej mąż przejął dowodzenie katedrą fizyki ogólnej i promieniotwórczości na Uniwersytecie Paryskim.

Zięć dwukrotnej polskiej noblistki zmarł 14 sierpnia 1958 r.

Fryderyk Joliot-Curie był wielokrotnie nagradzany i odznaczany nie tylko we Francji. W ojczyźnie jego teściowej również doceniano jego osiągnięcia naukowe. Przyznano mu wysokie ordery państwowe. Był doktorem honorowym Uniwersytetów Warszawskiego, Łódzkiego, Jagiellońskiego i Marii Skłodowskiej-Curie. Dodajmy jeszcze, że w 1951 r. Fryderyk został członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Fizycznego, w trakcie wizyty jego i żony w Polsce. Wtedy też nadarzyła się okazja do odwiedzenia rodziny Skłodowskich. Po latach ukazała się informacja, iż podczas wspomnianej wizyty w Polsce Fryderyk wstawił się za więzionym żołnierzem Armii Krajowej, na skutek czego więzień odzyskał wolność. Kilka lat temu odwiedziły Polskę dzieci Ireny i Fryderyka – Hélène Langevin-Joliot i Pierre Joliot.

Na przełomie lat 40. i 50. XX w. Fryderyk Joliot-Curie został przewodniczącym Światowej Rady Pokoju. Zawsze twierdził, że energia atomowa przyniesie ludzkości wiele pożytku, ale nie może być wykorzystywana przeciwko ludzkiemu życiu.

Sprawą, która trochę kładzie się cieniem na życiorysie Fryderyka Joliot-Curie, jest jego działalność komunistyczna. Członkiem francuskiej partii komunistycznej został w trakcie II wojny światowej. Tę niepokojącą informację podały media londyńskie w 1944 r., co wywołało zamieszanie opinii publicznej. Po wojnie zięć Marii Skłodowskiej-Curie miał rzekomo podkreślać duże znaczenie ZSRR w obaleniu faszyzmu, a także promować nierzeczywisty obraz tego mocarstwa na arenie Europy, nieuwzględniający ogromu zła i przemocy jakie się tam dokonywały. Dociekliwi utrzymują, że Fryderyk komunizmem zaraził się w czasach, gdy był uczniem prof. Paula Langevina, lewicowca, który z kolei uczył się u Pierre’a Curie, męża Marii Skłodowskiej, z którą po śmierci męża przez lata łączyła Paula bliska znajomość, prawdopodobnie nie tylko przyjacielska. Faktem jest, że ojciec Fryderyka brał udział w Komunie Paryskiej 1871 r.

W czasie II wojny światowej prof. Fryderyk udzielał się także na niwie społeczno-politycznej m.in. organizując partyzantkę komunistyczną. Brał nawet udział w krótkim powstaniu przeciw Niemcom w 1944 r.

A zatem Fryderyk i Irena oprócz zamiłowania do fizyki i chemii odczuwali także sympatię do Rosji sowieckiej i ideologii komunistycznej. Mieli być podobno członkami korespondencyjnymi Rosyjskiej Akademii Nauk. Istnieją przekazy, wedle których małżonkowie byli obserwowani przez przedstawicieli służb antykomunistycznych. Pewnego razu doszło nawet do zatrzymania Ireny w czasie jej pobytu w USA. Olbrzymia wiedza Joliot-Curie na temat energii atomowej i sympatyzowanie z Rosją sowiecką nie było dla Anglików i Amerykanów korzystnym połączniem z oczywistych względów.

Podkreślmy jeszcze fakt, że oprócz francuskich (z Legią Honorową na czele) i polskich odznaczeń, prof. Joliot-Curie miał też w swojej kolekcji trofea rosyjskie. Jego prosowieckie poglądy doprowadziły nawet do usunięcia go z funkcji wielkiego komisarza ds. energii atomowej we Francji. Trzeba przyznać, że ten wybitny naukowiec boleśnie odczuwał skutki coraz bardziej wyraźnego uwikłania politycznego.

Niektórzy uważają Fryderyka Joliot-Curie za ofiarę komunizmu, którego przedstawiciele wykorzystywali jego pozycję i naiwność do realizacji własnych celów. Tak czy inaczej pamiętać trzeba szczególnie o jego wyjątkowych osiągnięciach i owocnej pracy, jaką podejmował wespół ze swoją żoną. Chociaż Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie to zdecydowanie bardziej znany duet noblowski, warto pamiętać również o osiągnięciach ich córki oraz zięcia. To kawał pięknej, choć niepozbawionej plam, historii. Samo życie…

Polsko-francuscy nobliści na polskimFR:

Georges Charpak >>>

Andrzej Wiktor Schally >>>

Źródła informacji: if.pw.edu.pl, polityka.pl, superhistoria.pl, encyklopedia.pwn.pl, swiadomieoatomie.pl