Biblia w Qumrân, czyli raz jeszcze o najstarszych rękopisach Pisma Świętego

Autor książki w jednej z grot w Qumran; Widok z Khirbet Qumran w kierunku południowym, fot. Autorstwa Abraham, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3197446

O odkryciach archeologii biblijnej w Qumrân nad Morzem Martwym w latach 1947-1956 napisano już wiele, zwłaszcza z uwagi na najstarsze zwoje Pisma Świętego Starego Testamentu, ale w aktualnych studiach polskiej biblistyki szczególne miejsce zajmują badania nad interpretacją Biblii w pismach żydowskiej wspólnoty esseńskiej z czasów rzymskiej okupacji Judei i początków chrześcijaństwa. Trzeba tu przypomnieć, że kształtowanie się kanonu pism Starego Testamentu, czyli tzw. Biblii Hebrajskiej, uznanych za natchnione, było procesem długim i skomplikowanym, a ostatecznie uwarunkowanym historią Palestyny w I w. Judea w epoce rzymskiej od czasów podboju przez Pompejusza w 63 r. przed Chr. pozostawała prowincją Cesarstwa Rzymskiego aż do końca starożytności w V w. Po upadku Jerozolimy i spaleniu tamże Świątyni Żydów w 70 r. po Chr., żydowscy rabini tzw. Masoreci podjęli wówczas pracę nad selekcją pism natchnionych, a kanon Starego Testamentu (Biblii Hebrajskiej) powstał ostatecznie na przełomie I i II w. W badaniach tego procesu ważną rolę pełnią obecnie studia nad interpretacją Biblii w odkrytych częstokroć fragmentarycznych zwojach hebrajskich, aramejskich i greckich w Qumrân nad Morzem Martwym.

Pragnę polecić najnowszą publikację polskiej biblistyki wydawnictwa Bernardinum w serii “Biblica et Judaica” pod redakcją naukową Marka Parchema i Anny Kuśmirek, w której ukazały się już liczne prace m.in. “Posłannictwo Jezusa Chrystusa w ewangeliach synoptycznych” (W. Szlachetka), “U stóp Gamaliela” (A. Grześkowiak) i “Biblijne opowiadanie o mieście i wieży Babel” (T. St. Knut). Nowa publikacja pt. “Interpretacja Biblii w Qumrân i inne studia” (Pelplin 2020), której autorem jest znany polski biblista i kumranolog ks. prof. Marek Parchem, zainteresuje zapewne zarówno specjalistów i wszystkich pragnących pogłębionej lektury Pisma Świętego w świetle najnowszych badań polskiej biblistyki.

Marek Parchem (ur. 1966 r.) jest profesorem nauk teologicznych i kierownikiem Katedry Historii Biblijnej i Literatury Miedzytestamentalnej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz wykładowcą Biblii w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. Jest absolwentem Papieskiego Instytutu Biblijnego w Rzymie i Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie oraz autorem licznych prac z dziedziny badań biblijnych oraz tzw. Literatury miedzytestamentalnej, m.in. “Pojęcie królestwa Bożego w Księdze Daniela” (2002), “Świątynia według zwoju z groty 11 w Qumrân” (2005), “Księga Daniela. Wstęp, Przekład i Komentarz” (2012) oraz podręcznika “Biblijny język aramejski: gramatyka, kompletne preparacje i słownik” (2016).

Prezentowana publikacja ukazuje bogactwo studiów ks. Parchema z lat 2007-2019, których wspólnym głównym tematem są rękopisy biblijne odkryte nad Morzem Martwym. Tematyka badań nad zwojami biblijnymi z Qumrân jest prezentowana w dwóch zasadniczych odsłonach. Pierwsza pt. “Interpretacja Biblii w Qumrân” dotyczy studiów nad tekstami biblijnymi pośród fragmentów, które odkryto w grotach w pobliżu esseńskiego osiedla Khirbet Qumrân. Większość spośród dziewięciu opublikowanych tu tekstów była już prezentowana podczas corocznych konferencji naukowych pt. „Interpretacja Pisma Świętego” na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Na początek poznajemy studium pt. „Księga Rodzaju 12-50 w Qumrân: interpretacja opowiadań o patriarchach w wybranych tekstach z Pustyni Judzkiej”, który stanowi ogólną analizę ksiąg patriarchów w zwojach qumrańskich, gdzie odnajdujemy dużo utworów inspirowanych treścią Księgi Rodzaju zawierającej opowiadania o patriarchach (Rdz 12-50) i będących parafrazą tekstu biblijnego.

Drugi tekst pt. „Księga Kapłańska w Qumrân” dotyczy kilkunastu fragmentarycznych rękopisów tekstu Księgi Kapłańskiej odnalezionych w różnych miejscach Pustyni Judzkiej nad Morzem Martwym.

Kolejny, trzeci tekst, który nosi tytuł „Jozue w Qumrân”, jest omówieniem licznych tradycji związanych z Księgą Jozuego, której treść była często komentowana i aktualizowana w Qumrân.

Czwarty tekst pt. „Księga Ezechiela w Qumrân” prezentuje rękopisy biblijnego tekstu Księgi Ezechiela odnalezione w Qumrân i na Masadzie oraz cytaty z Księgi Ezechiela w innych niebiblijnych pismach qumrańskich, natomiast przedmiotem piątego tekstu pt. „Księga Amosa w Qumrân” jest analiza fragmentarycznie zachowanych biblijnych rękopisów Księgi Amosa spośród odnalezionych w Qumrân oraz w Wadi Murabbaʻat.

Szósty tekst, zatytułowany „Księga Ozeasza w Qumrân” przedstawia fragmenty rękopisów biblijnych i cytaty znajdujące się w zwojach niebiblijnych oraz Peszer do Księgi Ozeasza zachowany w pozostałościach dwóch zwojów, dowodząc popularności tej Księgi w Qumrân.

W siódmym tekście „Księga Sofoniasza w Qumrân” poznajemy fragmenty rękopisów biblijnych, w tym czterech tekstów hebrajskich odnalezionych w Qumrân i w Wadi Murabbaʻat oraz jednego greckiego z Nachal Chewer.

Tematem ósmego tekstu pt. „Tradycja Danielowa w Qumrân” jest ukazanie fragmentarycznie zachowanych manuskryptów Księgi Daniela, cytatów w niebiblijnych zwojach qumrańskich, licznych rękopisów niebiblijnych związanych z Księgą Daniela, mianowicie m.in. Modlitwy Nabonida, Księgi Gigantów czy Apokryfu Daniela.

Ostatni tekst pierwszej części niniejszej książki pt. „Księgi Kronik (1-2 Krn) w Qumrân” przedstawia rękopis oznaczony jako 4Q118, który może reprezentować jakąś formę tekstu biblijnego lub jego parafrazę, jak również aluzje i odniesienia znajdujące się w niektórych zwojach niebiblijnych, mianowicie w Zwoju Świątyni, Apokryfie Jozuego i Modlitwie Manassesa.

Część druga pt. “Inne studia” tworzą cztery teksty, dopełniające szerokie spektrum biblijnych badań nad literaturą z Qumrân. Pierwszy z nich pt. „Hymn do Stworzyciela – psalm mądrościowy z Qumrân”, ukazuje nieznany dotychczas z innych źródeł utwór, znajdujący się w zbiorze zawierającym psalmy biblijne i pozabiblijne (apokryficzne) i odnalezionym w jedenastej grocie w Qumrân.

Kolejny tekst pt. „Peszer do Księgi Nahuma z Qumran” jest to analiza qumrańskiego komentarza do biblijnej Księgi Nahuma w kontekście znajdujących się w nim wzmianek o wydarzeniach historycznych z I w. p. Chr. Dokument oznaczony jako 4Q169 jest często określany w nauce jako jeden z najbardziej „historycznych” dokumentów odnalezionych w Qumrân, ponieważ pojawiają się w nim dwa imiona własne władców z dynastii Seleucydów, Demetriusza III Eukairosa i Antiocha IV Epifanesa.

Trzeci tekst pt. „Pojęcie i funkcje <ducha Bożego> w pismach z Qumrân” analizuje znaczenie terminu „duch” (rûah) w odniesieniu do Boga w pismach wspólnoty, gdzie ów termin występuje ok. 500 razy. Pracę tę kończy tekst pt. „Motyw tronu-rydwanu Bożego w pismach z Qumrân i początki mistyki merkābāh”, którego treścią jest analiza tekstów qumrańskich będących świadectwem mistyki, tam gdzie pojawia się hebrajski termin merkābāh, jako obraz tronu Bożego o kształcie rydwanu np. z wizji proroka Ezechiela (Ez 1,4-28).

Prezentowany tom studiów qumrańskich ks. prof. Marka Parchema stanowi niewątpliwie świadectwo postępu polskich badań nad interpretacją Biblii Hebrajskiej w rękopisach odkrytych nad Morzem Martwym niemal 75 lat temu. Owe sensacyjne odkrycia w Qumrân najstarszych świadectw Starego Testamentu i licznych pism parabiblijnych, datowanych od III wieku przed Chr. do I wieku n.e., ogromnie zdynamizowały współczesny rozwój badań nad oryginalnym tekstem Pisma Świętego i procesem kształtowania jego kanonu oraz nad samymi językami biblijnymi, hebrajskim, aramejskim i greką. Cieszy także fakt, że od czasów polskiego pioniera odkryć i publikacji zwojów biblijnych w Qumrân, prof. Józefa T. Milika (1922-2006), polska biblistyka może poszczycić się nową generacją świetnych znawców Biblii i kumranologów, do których niewątpliwie należy zaliczyć ks. prof. Marka Parchema, stąd jego książkę polecam uwadze wszystkich zainteresowanych światem interpretacji Biblii w pismach wciąż tajemniczej żydowskiej wspólnoty esseńczyków znad Morza Martwego.

czytaj też:

“Kraina soli, balsamu i zwojow”, czyli rzecz o Morzu Martwym >>> 

Lektura na okres świąteczny: “Historia Żydów w starożytności. Od Thotmesa do Mahometa” >>> 

Propozycja na okres świąteczny: historia Bliskiego Wschodu w starożytności, czyli od Pompejusza do Mahometa >>>