Atlas krajów biblijnych, czyli rzecz o geografii Pisma Świętego

fot. archiwum Dariusza Długosza

Paryskie wydawnictwo Desclée de Brouwer wydało w 2023 roku nowy leksykon biblijny pt. „Miejsca i miasta biblijne w świetle historii i archeologii”, którego autorem jest Jean Emériau. Zaprezentowałem go czytelnikom portalu w marcu 2023 roku >>> Ten badacz, doświadczony francuski przewodnik i biblista, urodzony w 1936 roku, jest także autorem kilku innych znanych publikacji, zwłaszcza przewodników po historii biblijnej, opublikowanych przez wspomniane wydawnictwo, a w szczególności „Biblijny Przewodnik po Ziemi Świętej” (2003), „Przewodnik podróży Świętego Pawła” (2007), oraz „Przewodnik biblijnej fauny i flory” (2013). Obecnie wydawnictwo Desclée de Brouwer wznowiło także inną jego znakomitą publikację pt. „Atlas krajów biblijnych” (Atlas des pays bibliques, Paris 2024), którą chciałbym zaprezentować.

Nowości francuskiej biblistyki

Już na wstępie należy zaznaczyć, że trudne jest, wręcz niemożliwe, właściwe i dogłębne zrozumienie Pisma Świętego bez podstawowej znajomości geografii Ziemi Świętej, a ściślej rzecz biorąc obszaru Bliskiego Wschodu z czasów Starego Testamentu i rozległego śródziemnomorza z epoki Nowego Testamentu. Geografia biblijna dotyczy olbrzymiego obszaru ciągnącego się od dzisiejszego Iranu aż po Egipt i od Turcji po tereny Grecji i Italii. Badania naukowe w tym zakresie pozwalają precyzyjnie zobrazować teatr wydarzeń biblijnych dawnego Izraela na terenie tzw. Syro-Palestyny i później początków rodzącego się chrześcijaństwa i Kościoła we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Odkrycia tych starożytnych cywilizacji stanowią historyczny kadr dla dziejów biblijnego Izraela i początków chrześcijaństwa, ułatwiając nam współczesnym zrozumienie dziejów i kultury krajów biblijnych, w ich historycznym i religijnym oraz geograficznym kontekście.

Prezentowany tu „Atlas krajów biblijnych”, dzieło o szczególnych walorach poznawczych i pedagogicznych, jest niezwykle cenną pomocą w poznawaniu historycznych, chronologicznych i geograficznych meandrów świata Biblii Starego i Nowego Testamentu. Po ukazaniu podstawowych elementów wiedzy biblijnej, jak analiza kilku najważniejszych przekładów i najstarszych rękopisów oryginalnych oraz odkryć tzw. archeologii biblijnej, Autor przedstawia klarowne komentarze do ponad siedemdziesięciu map świata biblijnego, które ukazuje w serii pięciu różnych tematycznych sekcji: mapy ogólne starożytnego Bliskiego Wschodu, wielkie królestwa i imperia biblijne, inne państwa świata biblijnego, Ziemia Święta i podróże świętego Pawła. W uzupełnieniu poznajemy czterdzieści cennych i precyzyjnych planów głównych i największych miast świata Biblii.

Oto szczegółowa prezentacja Atlasu krajów biblijnych, publikacji pozwalającej nam lepiej poznać bogactwo świata Biblii i starożytnych cywilizacji, z których narodził się biblijny Izrael oraz chrześcijaństwo i wczesny Kościół. Jak już wspomniano w części pierwszej pt. „Biblia” (str. 19-34) Jean Emériau zapoznaje czytelnika z podstawami badań nad Pismem Świętym i jego aktualnym stanem. Przypomnijmy przy okazji, że grecki termin w liczbie mnogiej „ta biblia” oznacza „księgi”, zatem etymologia tego słowa świadczy, że Biblia stanowi zespół ksiąg świętych. Dla chrześcijan, Biblia jest złożona z dwóch wielkich części: Starego Testamentu, dla dziejów biblijnych przed Jezusem z Nazaretu, i Nowego Testamentu dla historii życia i działalności Jezusa oraz początków chrześcijaństwa i wczesnego Kościoła. Stary Testament można podzielić na cztery zasadnicze części: Pięcioksiąg Mojżesza, Księgi Historyczne, Księgi Mądrości i Księgi Proroków. Z kolei Nowy Testament zawiera trzy główne części: pięć ksiąg historycznych (cztery Ewangelie wg Mateusza, Łukasza, Marka i Jana oraz Dzieje Apostolskie), Listy Apostolskie (Pawła, Piotra, Jana, Jakuba i Judy) i jedną księgę prorocką Apokalipsę Jana.

Następnie poznajemy najstarsze znane nauce rękopisy biblijne, a wśród nich wyróżnia się tzw. „Kodeks Watykański”, niemal kompletny dla Starego i Nowego Testamentu, datowany na połowę IV wieku, jest przechowywany w Bibliotece Watykańskiej. Z kolei tzw. „Kodeks Synajski” został odkryty w monasterze św. Katarzyny na Synaju w 1844 r. przez Konstantina von Tischendorfa dla greckiej wersji Starego Testamentu tzw. Septanty oraz w 1859 r. uzupełniony o tekst Nowego Testamentu. Kodeks ten zakupiony w 1933 r. od Rosji przez Wielką Brytanię jest przechowywany w Bibliotece Brytyjskiej w Londynie. Dla badań Biblii istotne są także inne manuskrypty odkryte w Egipcie. Dla czasów Starego Testamentu należy tu wymienić listy z Tell-el Amarna (450 km na południe od Kairu) z XIV wieku p.n.Ch. ukazujące stosunki dyplomatyczne starożytnego Egiptu z państwami świata biblijnego (Babilonia, Asyria, Mitanni, Hetyci) i miastami Syro-Palestyny (Gaza, Jerozolima, Lakisz, Sydon, Byblos i Ugaryt). Następnie w Nag-Hammadi odkryto w 1945 r. liczne kodeksy koptyjskie tzw. pism gnostyckich, np. ewangelii św. Tomasza. Podobnie w Oxyrynchos odkryto w końcu XIX wieku rękopisy Ewangelii Mateusza, Marka i Jana oraz fragmenty Listów Apostołów, a także liczne biblijne apokryfy, jak np. Apokalipsę Barucha. Szczególnie cenny dla biblistyki jest tzw. „Papirus Rylanda” 457, datowany na rok 125 i zawierający kilka wersetów Ewangelii Jana.

Jednak prawdziwą rewolucję w badaniach Biblii Starego Testamentu przyniosły odkrycia w Qumran nad Morzem Martwym, gdzie w latach 1947-56 odnaleziono w pobliskich grotach ok. 900 najstarszych rękopisów biblijnych datowanych na III wiek p.n.Ch. do I wieku n.e. Już w starożytności dokonano licznych przekładów Biblii z oryginału hebrajskiego, a za najstarsze uważa się tłumaczenie Biblii na grekę tzw. Septanta z III w. p.n.Ch. dokonane w egipskiej Aleksandrii. W czasach cesarza Hadriana (początek II wieku n.e), innego przekładu greckiego Starego Testamentu dokonał Grek nawrócony na judaizm Akwila z Pontu, a następnie w 160 r. Symmach także przełożył Biblię na język grecki, podobnie w połowie II wieku Teodocjon z Efezu. Z innych znanych przekładów Biblii na język syriacki należy wspomnieć tzw. Peshitto, jednak najważniejsze okazało się w dziejach wczesnego Kościoła tłumaczenie Pisma Świętego na łacinę (tzw. Wulgata) przez św. Hieronima w latach 382-402. Część wstępną Atlasu autor uzupełnił o klarowne uwagi na temat pism tzw. apokryfów i tablice głównych edycji Biblii oraz podstawową bibliografię (str. 15-16).

Druga zasadnicza część pracy Jean Emériau zawiera katalog map (str. 35-176). Każda z 72 kolorowych map jest opatrzona tekstem biblijnym i wyjątkami z literatury pozabiblijnej czasów Starego Testamentu dla lepszego zrozumienia jego historycznego i kulturowego kontekstu. W części trzeciej (str. 177-256) umieszczono czterdzieści planów głównych miast świata biblijnego, a każdy z tych planów uzupełnia komentarz oparty na adekwatnym cytacie Biblii i ekstraktów z literatury pozabiblijnej. Na końcu odnajdujemy część Aneksów (str. 257-280) gdzie czytelnik ma do dyspozycji wybór tekstów źródłowych biblijnych i pozabiblijnych, słownik i tablice chronologiczne oraz bogate indeksy tablic, map i nazw miast (str. 281-287). Wszystkie znakomite mapy i plany oraz tablice chronologiczne i seria kolorowych zdjęć świata Biblii autorstwa Jean Emériau czynią z „Atłasu krajów biblijnych” dzieło unikalne i godne lektury każdego pragnącego lepiej zrozumieć świat Biblii, stąd gorąco polecam jego lekturę w uzupełnieniu poprzedniej pracy o miejscach i miastach biblijnych.

 

czytaj też:

Teksty Biblii z Pustyni Judzkiej, czyli nowy polski przekład Pisma Świętego (Pięcioksiąg) >>>