Międzynarodowy Dzień Pamięci i Godności Ofiar Zbrodni Ludobójstwa oraz Zapobiegania tej Zbrodni

fot. Instytut Lemkina

9 grudnia, czyli w rocznicę przyjęcia przez ONZ w 1948 roku Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, obchodzimy Międzynarodowy Dzień Pamięci i Godności Ofiar Zbrodni Ludobójstwa oraz Zapobiegania tej Zbrodni. Jednym z twórców przyjętej w 1948 r. konwencji był Rafał Lemkin, polski prawnik o żydowskich korzeniach. Jego imię nosi Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie powołane przez Instytut Pileckiego w pierwszych dnia rosyjskiej inwazji w lutym 2022 r. W dniach 7–9 grudnia odbywają się dwa wydarzenia związane z wcześniejszymi i obecnymi zbrodniami ludobójstwa.

W środę, 7 grudnia rozpoczął się trzydniowy szczyt World for Ukraine – Międzynarodowe Spotkanie Liderów Pomocy Ukrainie. Wydarzenie to odbyło się w Rzeszowie (G2A Arena, Rzeszów-Jasionka), który z uwagi na położenie blisko granicy z Ukrainą nabrał po 24 lutego 2022 r. strategicznego znaczenia. Stał się m.in. węzłem transportowym dla pomocy płynącej z całego świata, a także tymczasowym domem dla tysięcy uchodźców, za co Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełeński nadał mu tytuł „Miasta-Ratownika”. Debaty, w których wzięły udział osoby zaangażowane w pomoc walczącej Ukrainie: politycy, uczeni, przedstawiciele biznesu i organizacji pozarządowych, objęły sześć obszarów tematycznych, m.in. doraźną pomoc medyczną i opiekę społeczną, odbudowę zniszczonej przez Rosjan infrastruktury, a także kwestię osądzenia i ukarania zbrodniarzy. W sekcji poświęconej prawnym aspektom rosyjskiej inwazji Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina, lider w zbieraniu relacji pozaprokuratorskich, przedstawi raport podsumowujący działania od pierwszych dni inwazji – wstrząsający obraz tego, co stało się udziałem cywilnych ofiar wojny. Raport ten zaprezentowała prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego i inicjatorka powstania Centrum Lemkina (8 grudnia, godz. 15.00, główna scena).

Pierwszego dnia odbyła się dyskusja poświęcona oporowi narodu ukraińskiego, w której wzięła udział związana z Centrum Lemkina Kateryna Sukhomlynova (7 grudnia, godz. 15.00, główna scena). Ostatniego dnia Szczytu Centrum Lemkina zaprosiło wszystkich na warsztaty, które poprowadzili Kateryna Leontyeva i Dmytro Anopov, bezpośrednio zaangażowani w dokumentowanie rosyjskich zbrodni na narodzie ukraińskim. Opowiedzieli m.in. o metodologii i etyce swojej pracy, bezpieczeństwie danych osobowych, o bezwzględnym zachowywaniu dobrostanu osób składających relacje oraz o przechowywaniu i digitalizacji świadectw – także w sytuacjach kryzysowych – tak, by mogli korzystać z nich teraz i w przyszłości dziennikarze, historycy, prawnicy i by mogły posłużyć ukaraniu rosyjskiego agresora (9 grudnia, 11.00).

Organizatorem drugiego wydarzenia był Instytut Pileckiego. 8 i 9 grudnia w warszawskim Pałacu Staszica odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa podsumowująca projekt „Wkład polskiej myśli prawno-naukowej w kształtowanie pojęcia zbrodni genocydu. Rafał Lemkin i Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r. a polskie doświadczenie okupacji przez narodowosocjalistyczne Niemcy”. Wydarzenie zorganizował Instytut Pileckiego, który zaprosił do współpracy uczonych z uniwersytetów m.in. Polski, Kanady, Włoch, Australii i Ukrainy.

Projekt pod kierownictwem prof. Piotra Madajczyka został zainicjowany pięć lat temu dzięki grantowi Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Jego celem było badanie oraz upowszechnianie dokonań Polski w dziedzinie prawa międzynarodowego, m.in. przez przybliżenie działań intelektualistów z Lemkinem na czele. Konferencja Instytutu Pileckiego przybliżyła ówczesne koncepcje i idee, nurty prawno-polityczne, starania podejmowane w trakcie II wojny światowej w celu napiętnowania i powstrzymania ludobójstwa. Paneliści, dla których punktem odniesienia jest koncepcja Rafała Lemkina, przyjrzeli się działaniom prawników, dyplomatów i polityków, których celem była pomoc ofiarom cywilnym, a także wprowadzenie mechanizmów, które skutecznie strzegłyby prawa do życia jednostek i całych narodów. Tragiczną aktualność podejmowanych problemów potwierdzają doświadczenia Srebrenicy i Ruandy oraz agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę.

W programie dwudniowej konferencji znalazło się sześć paneli dyskusyjnych. Pięć z nich dotyczyło ludobójstwa w czasie II wojny światowej, szósty zatytułowany „Wojna agresywna w Ukrainie” poświęcony ludobójstwu, które dzieje się teraz na oczach świata, stawia również pytanie o nowe mechanizmy prawne i polityczne na scenie międzynarodowej, które mają stać na straży prawa do życia jednostek i całych narodów.

Instytut Pileckiego upamiętnia, bada polskie doświadczenie i losy obywateli polskich w XX w., gromadzi i udostępnia dokumenty ukazujące oblicza XX w., dzięki projektom edukacyjnym i wydarzeniom z pogranicza kultury i historii, upowszechnia wiedzę o ubiegłym stuleciu. To miejsce stworzone na potrzeby interdyscyplinarnej i międzynarodowej refleksji nad kluczowymi zagadnieniami tego okresu: dwoma totalitaryzmami – niemieckim i sowieckim – a także nad ich historycznymi konsekwencjami. Działające w ramach Instytutu Centrum Lemkina, powołane po 24 lutego 2022 r. dokumentuje zaś rosyjskie zbrodnie na Ukrainie.