Triduum Paschalne: Czy chrześcijanie w pierwszych wiekach tak samo obchodzili dni poprzedzające Wielkanoc?

FNS / 05.04.2023

Bazylika Grobu Pańskiego, Jerozolima /Pixabay

Jak obchody Triduum Paschalnego w pierwszych wiekach rodzącego się Kościoła, wpłynęły na kształt współczesnych celebracji liturgicznych Wielkiego Czwartku, Wielkiego Piątku i Wigilii Paschalnej wyjaśnia o. prof. Bazyli Degórski OSPPE, patrolog Papieskiego Uniwersytetu św. Tomasza z Akwinu i Instytutu Duchowości „Teresianum” w Rzymie.

Szczytem całego Wielkiego Tygodnia jest Wigilia Paschalna. Wyrasta ona ze święta Paschy żydowskiej. „Pierwsi chrześcijanie, którzy prawie wszyscy byli pochodzenia lub kultury żydowskiej, nie oderwali się od swoich korzeni, ale nadal obchodzili Paschę, nadając jej jednak nowe, Chrystusowe znaczenie” – twierdzi o. prof. Bazyli Degórski OSPPE. Dla pierwszych chrześcijan termin „pascha” odnosił się realnie do śmierci i zmartwychwstania Jezusa. „Był zastrzeżony dla Wigilii Wielkanocy i Dnia Wielkanocnego” – wyjaśnia o. prof. Degórski – „jak w tym fragmencie Augustyna: +jest to nasze doroczne święto i nasza Pascha, nie symboliczna jak dla starożytnych poprzez zabicie baranka, ale urzeczywistniona jak dla nowych ludzi w ofierze, którą jest Zbawiciel. Tak, Chrystus, nasza Pascha, został złożony w ofierze, a stare rzeczy przeminęły, a oto stały się nowe+”.

Pascha chrześcijańska bardzo wcześnie w historii była poprzedzana wcześniejszym przygotowaniem. „Na Wigilię Paschalną wierni przychodzili przygotowani postem. Czas trwania i forma takiego postu mogły być różne w zależności od konkretnego regionu” – wyjaśnia o. Degórski. Jest to zwyczaj nawiązujący do słów Jezusa: „Przyjdą dni, kiedy oblubieniec zostanie im zabrany: wtedy w tym dniu będą pościć” (Mk 2,20).

Ojciec profesor podkreśla, ze dni bezpośrednio poprzedzające Paschę z czasem stały się bardzo ważne dla chrześcijan. „Pragnienie bliższego prześledzenia wydarzeń Męki Pańskiej sprzyjało rozszerzeniu celebracji liturgicznej na kilka dni, czyli na Triduum Paschalne: Wielki Piątek (krzyż), Wielką Sobotę (spoczynek Jezusa w grobie) z nocnym czuwaniem aż do Niedzieli Wielkanocnej” – mówi o. Degórski. Zauważa, że ślad Triduum Paschalnego znajduje się już w pismach Orygenesa († 253): „Pierwszym dniem jest dla nas dzień męki Zbawiciela, drugim dzień, w którym zstąpił do piekieł, trzecim zaś dzień zmartwychwstania”.

Tradycje pierwszego Kościoła z Jerozolimy ukształtowały sposób celebracji, który znamy i obchodzimy po dziś dzień. „Szczegółowe informacje o liturgii Wielkiego Tygodnia docierają do nas z dziennika – sporządzonego między 381 a 384 r. – przez pątniczkę Egerię (Eterię), która przybyła do Palestyny z Zachodu” – wyjaśnia o. prof. Degórski. Opisała ona uroczystości wielkanocne, a szczególnie liturgię „Wielkiego Tygodnia”, po tym, jak cesarz Konstantyn odkrył miejsca ukrzyżowania i pochówku Jezusa. „Konstantyn wybudował nad nimi bazylikę Grobu Pańskiego (Anastasis). Świątynia ta zawierała Martyrium (miejsce ukrzyżowania), Anastasis (Grób Pański), atrium i baptysterium” – opisuje paulin.

„To właśnie z Jerozolimy wywodzi się procesja palmowa w niedzielę poprzedzającą Wielkanoc” – twierdzi ojciec profesor. Lud wraz z biskupem zbierał się na Górze Oliwnej, a następnie po przeczytaniu Ewangelii opisującej wjazd Jezusa do Jerozolimy wszyscy procesyjnie wchodzili do miasta, śpiewając hymny i psalmy.

Jak podkreśla o. Degórski wszystkie uroczystości były przeniknięte rozważaniem męki Pańskiej aż do Wielkiej Soboty. „Wielki Czwartek był sprawowany na pamiątkę ustanowienia Eucharystii, ale obejmował także pojednanie penitentów i konsekrację olejów świętych” – wyjaśnia. Dodaje, że około VI w. wprowadzono po Mszy św. „obmycie nóg” dwunastu ubogim, którego za przykładem Chrystusa dokonywał biskup.

„Wielki Piątek obejmował nabożeństwo z czytaniami, hymnami i modlitwami” – mówi o. prof. Degórski. „W Jerozolimie w centrum tego dnia umieszczano ucałowanie relikwii Krzyża Świętego. Obrzęd ten szybko przedostał się do licznych Kościołów Wschodu i Zachodu. Wielki Piątek kończył się komunią świętą (bez sprawowania jednak mszy świętej). Wielka Sobota była zawsze, także na Wschodzie, dniem całkowicie aliturgicznym, a więc bez sprawowania Eucharystii. Dopiero po zachodzie słońca rozpoczynało się wielkie czuwanie wielkanocne” – wyjaśnia patrolog.

Triduum Paschalne jest szczytem roku liturgicznego w Kościele katolickim. Trwa od wieczora Wielkiego Czwartku do nieszporów Wielkiej Niedzieli. Choć chronologicznie są to trzy dni, liturgicznie są jednym dniem, który odsłania przed wiernymi jedność misterium paschalnego Chrystusa: Jego męki, śmierci i zmartwychwstania. Celebracja Triduum kończy okres Wielkiego Postu, a najważniejszym jej punktem jest liturgia Wigilii Paschalnej o Zmartwychwstaniu Pańskim. Liturgiczne celebracje, które odbywają się w czasie Triduum to: Msza Wieczerzy Pańskiej, Wielki Piątek Męki Pańskiej oraz Msza św. Wigilii Paschalnej o Zmartwychwstaniu Pańskim.

zdjęcia: Family News Service