1055 lat temu Polska przyjęła chrześcijaństwo

Jan Matejko, Zaprowadzenie chrześcijaństwa, 1889, wikimedia (domena publiczna)

Historia chrześcijaństwa w Polsce liczy już ponad 1000 lat. Choć obchody milenium nie były możliwe z powodów politycznych, to suwerenna Polska od kilku lat uroczyście świętuje kolejne rocznice przyjęcia chrztu. Za datę tego wydarzenia przyjmuje się rok 966, a książę Polan Mieszko I miał przyjąć sakrament w Wielką Sobotę. Szczególny charakter, połączony z pielgrzymką papieża Franciszka, miały obchody 1050. rocznicy chrztu Polski w 2016 roku.

Z okazji 1050-lecia chrztu papież Franciszek wystosował przesłanie do Polaków:

Chrzest, który w roku 966 przyjął książę Mieszko I wraz ze swoimi najbliższymi, oznaczał początek Państwa Polskiego. Z tego powodu wspomnienie tej rocznicy nie tylko chrześcijanom, lecz wszystkim Polakom daje szczególną sposobność do uroczystego świętowania, radowania oraz ufnego patrzenia w przyszłość.

W ramach tegorocznych uroczystości Święta Chrztu Polski przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski arcybiskup Stanisław Gądecki poświęcił ołtarz w kościele pw. Najświętszej Marii Panny in Summo w Poznaniu. Na zewnątrz wyremontowanej świątyni ukazano bryłę najstarszej polskiej kaplicy, zbudowanej dla Mieszka I i jego żony Dobrawy.

Gotycki kościół z XV w. NMP in Summo, czyli na Zamku, wzniesiono na dawnych, przedromańskich murach pałacu oraz kaplicy Mieszka I i Dobrawy, w książęcej części grodu poznańskiego. @ArchPoznan @Abp_Gadecki . https://t.co/eXNoMjzER0

— misyjne.pl (@misyjne_pl) April 11, 2021

Według źródeł historycznych, w tym między innymi XII-wiecznego kronikarza Galla Anonima, to właśnie Dobrawa, czeska księżniczka, namówiła Mieszka I do przyjęcia chrześcijaństwa Zarówno małżeństwo, jak i chrzest miały tło polityczne. Z kronik Widukinda, Thietmara, Galla i innych źródeł wynika jednoznacznie, że chrzest Mieszka był wynikiem sojuszu zawartego przez księcia Polan z chrześcijańskim dworem czeskim, by wspólnie działać przeciwko Związkowi Wieleckiemu. Proces chrystianizacji oznaczał również włączenie rodzącego się państwa polskiego w krąg cywilizacyjny Europy łacińskiej.

Chrzest Polski odcisnął piętno także na XX-wiecznej historii Polski. Badacze okresu komunistycznej PRL piszą o starciu “Milenium kontra Tysiąclecie”. Pierwsze określenie 1000. rocznicy chrztu stosował Kościół, zaś drugie – władze komunistyczne, podkreślając tysiąc lat polskiej państwowości.

Szansę na odzyskanie większej swobody działania przez Kościół katolicki dawała odwilż polityczna zapoczątkowana w połowie lat 50. Nowe personalne rozdanie na szczytach władzy komunistycznej w październiku 1956 roku doprowadziło do uwolnienia więzionego przez ponad 3 lata kardynała Stefana Wyszyńskiego, a także wszystkich księży i sióstr zakonnych. I to właśnie prymas Wyszyński, nazywany Prymasem Tysiąclecia, został inicjatorem programu milenium chrztu Polski. Opracował on Wielką Nowennę, prowadzoną w latach 1957-66 i będącą programem odnowy religijnej narodu. Badacze podkreślają również, że Wielka Nowenna oprócz aspektu duchowego stanowiła formę manifestacji politycznej wobec komunistycznych władz.

Nowennie towarzyszyła peregrynacja po polskich parafiach kopii cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. 2 września 1966 roku kopia obrazu została “aresztowana” przez milicję i zawieziona na Jasną Górę z zakazem powrotu na trasę nawiedzenia. Parafie przyjmowały puste ramy obrazu, który na trasę powrócił w 1972 roku. Wcześniej jednak, w latach 1957-63 władza komunistyczna odpowiadała za wiele lokalnych antyreligijnych konfliktów, między innymi w Zielonej Górze, Nowej Hucie czy Toruniu.

Przedmiotem antykościelnej kampanii władz PRL było też orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich z zaproszeniem do udziału w obchodach Milenium Chrztu Polski. Zawarty w dokumencie apel o wzajemne wybaczenie krzywd i win – “udzielamy wybaczenia i prosimy o nie” – dostarczył komunistom paliwa do kolejnej nagonki na prymasa Wyszyńskiego i biskupów.

Kulminacją obchodów milenium był 3 maja 1966 roku. Wówczas na Jasnej Górze w Częstochowie odprawiono uroczystą sumę pontyfikalną. W jej trakcie prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński odczytał “Akt oddania Polski w macierzyńską niewolę Maryi Matki Kościoła za wolność Kościoła Chrystusowego”.

Uroczystość trwała pięć godzin i rozpoczęła się od wyniesienia na wały jasnogórskie Cudownego Obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej i portretu nieobecnego papieża Pawła VI. Mimo oficjalnego zaproszenia ze strony kościelnej, władze komunistyczne nie wyraziły zgody na przyjazd Ojca Świętego. Pusty papieski tron przyozdobiono wiązanką białych i żółtych róż, położono tam również portret Pawła VI. Mszę odprawiał ówczesny arcybiskup krakowski Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II.

Kościelne obchody milenium w Częstochowie, mimo utrudniania pielgrzymom dotarcia na miejsce i organizowanych w mieście “konkurencyjnych” wydarzeń jubileuszowych przez komunistów, zgromadziły pół miliona wiernych. Było to więcej niż szacowany na 160 tysięcy pochód pierwszomajowy.

Te wydarzenia miały także swoje pokłosie już w wolnej i suwerennej Polsce. W 2013 roku archidiecezja poznańska wyraziła nadzieję, że “w przeciwieństwie do obchodów Millennium w 1966 roku, rocznica 1050-lecia będzie obchodzona w harmonijnej współpracy Kościoła i państwa”.
Początkowo zaproszenie do udziału w uroczystościach skierowano na ręce papieża Benedykta XVI. Po jego abdykacji, do odwiedzenia Polski poproszono Franciszka. Obie izby polskiego parlamentu ustanowiły rok 2016 Rokiem Jubileuszu 1050-lecia Chrztu Polski. Obchody rozpoczęły się 14 kwietnia w Gnieźnie, pierwszej stolicy Polski, od uroczystej mszy świętej, z udziałem Episkopatu, Prezydenta RP oraz rządu. 15 kwietnia w Poznaniu odbyło się połączone posiedzenie obu izb parlamentu wraz z orędziem prezydenta Andrzeja Dudy. Ulicami miasta przeszła procesja Maryjna z kościoła farnego do katedry. Następnego dnia uroczystości przeniosły się na stadion w Poznaniu, gdzie odbyła się między innymi msza święta i koncert Jubileuszowy – musical “Jesus Christ Superstar”.

W lipcu 2016 roku jubileusz chrztu uczcił też papież Franciszek, odprawiając w Częstochowie uroczystą mszę świętą, będącą dziękczynieniem za 1050 lat chrześcijaństwa w Polsce. W homilii Ojciec Święty mówił o “wielu synach i córkach waszego narodu: męczennikach, którzy sprawili, że zajaśniała bezbronna moc Ewangelii”. W tym miejscu przywołał “łagodnych a zdecydowanych głosicieli Miłosierdzia”, jak nazwał świętych Faustynę Kowalską i Jana Pawła II.

W 2019 roku polski parlament “zważywszy na doniosłość decyzji Mieszka I, uznawanej za początek Państwa Polskiego”, przyjął ustawę ustanawiającą 14 kwietnia Świętem Chrztu Polski.