Czy Juliusz Verne był Polakiem?

Zdjęcie Julesa Verne’a wykonane przez Féliksa Nadara i flaga Polski, fot. wikimedia (domena publiczna) oraz Pixabay.com

Urodził się 8 lutego 1828 r. w Nantes. Był autorem takich dzieł jak m.in. “W 80 dni dookoła świata”, “Tajemnicza wyspa”, “20 000 mil podmorskiej żeglugi”, “Dzieci kapitana Granta”. To właśnie cykl powieści fantastycznonaukowych i podróżniczych okrył go nieblaknącą łuną międzynarodowej sławy. Czy w żyłach tego uznanego pisarza, Juliusza Verne’a, mogła płynąć choćby domieszka polskiej krwi? A może był Polakiem, który całkowicie zmienił swoją tożsamość i świadomie wybrał obywatelstwo francuskie? Jaką rolę odegrała w jego życiu niejaka “księżna Cracowitz”? Odpowiedź poniżej. Na potrzeby naszego śledztwa zajrzymy m.in. do starych polskich gazet.

Jules Verne był Bretończykiem, synem adwokata i przedstawicielki zamożnego rodu armatorów (osób zajmujących się eksploatacją statku). Wątek morski nierozerwalnie wpisywał się w życiorys przyszłego pisarza już od jego najmłodszych lat. Jako jedenastolatek wbrew woli rodziców zaciągnął się na statek, ale ojciec zawrócił go z trasy już po wypłynięciu statku z portu (pan Verne dogonił szkuner i przejął syna).

Juliusz studiował prawo w Paryżu, ale jego pasją były wspomniane podróże; coraz częściej sięgał również po pióro i kreślił swoje pierwsze opowiadania i sztuki. Często oddawał się temu zajęciu nocą. Verne poznawał też znakomite osobistości świata nauk i literatury, co jak się później okazało, było bardzo przydatne w jego karierze pisarskiej.

W 1857 r. Juliusz poślubił majętną wdowę. Początkowo mieszkali w Paryżu, później w małej rybackiej wiosce. Nie przestawał podróżować. W 1863 r. ukazała się jego pierwsza bestsellerowa powieść “Pięć tygodni w balonie”.

Pod koniec życia fascynacja nauką w powieściach Verne’a stopniowo ustępowała miejsca pesymizmowi. Pisarz poważnie podupadał na zdrowiu. Zmarł 24 marca 1905 r. w Amiens.

No dobrze, ale gdzie te polskie korzenie w życiorysie pisarza? Jeszcze za życia Juliusza Verne’a pojawiła się na arenie dziejów pewna rodzina żydowska, której członkowie przekonywali innych, że Juliusz wywodził się od nich, ale jeszcze jako młody człowiek wyruszył do Francji, tam osiadł i zmienił nazwisko na Verne właśnie. Do sprawy odniósł się sam pisarz, który we francuskiej prasie przypomniał, że urodził się w Nantes i nie ma z tymi ludźmi, którzy uważają go za członka swojej rodziny, nic wspólnego. To był jednak nie koniec, ale początek przypisywania Verne’owi polskich korzeni. Co jakiś czas, zwłaszcza w bliskości kolejnych rocznic urodzin i śmierci pisarza, można było znaleźć w prasie i nie tylko coraz to nowe dysputy poświęcone rzekomej polskości Juliusza. Nie brakowało takowych oczywiście w polskiej prasie. Niejednokrotnie historie opisujące sprawę pochodzenia wybitnego francuskiego powieściopisarza były doprawdy rozbudowane.

Przykładowo w piśmie “Kłosy” z 1876 r. napisano, iż “nie wiemy, czy zaliczyć do plotek wiadomość podaną w gazetach niemieckich o sławnym Juliuszu Verne, jakoby miał być z pochodzenia Izraelitą polskim, urodzonym w Płocku”. I dalej: “właściwe jego nazwisko jest Olszewicz, nie zaś Olszyński i dlatego nazwał się po francusku: Verne (Verne – olcha, olszyna)”. W artykule czytamy, że przyszły pisarz nie ukończył gimnazjum i udał się do Gdańska, a stamtąd do Francji. Tam miał studiować, a także pracować jako tłumacz języka polskiego, zanim na dobre pochłonęło go pisane powieści.

O sprawie Verne’a pisały również m.in. “Gazeta Warszawska” i “Korespondent Płocki” w latach 70. XIX w. Jeden z redaktorów udał się do Płocka, aby znaleźć jakieś ślady obecności ucznia, a potem młodzieńca o nazwisku Olszewicz lub podobnym, które jak wiemy przypisywano Verne’owi. Natrafił na mężczyznę o nazwisku Olszewiec i okazało się, że miał on brata od 30 lat przebywającego zagranicą. Co ciekawe, pan Olszewiec opisał brata i redaktor przyznał, że ta historia mniej więcej wpisywała się w wyimaginowany życiorys wybitnego Francuza. W tym przypadku również była mowa o opuszczeniu rodzinnych stron przez młodego mężczyznę, który miał być późniejszym Vernem. Udał się do Gdańska, później do Anglii, a stamtąd do Francji.

W 1928 r., na 100-lecie urodzin Verne’a, w polskiej prasie znów gorliwiej debatowano nad polskością pisarza z Francji. Różne polskie gazety informowały, że Juliusz urodził się w Olszy; jego najstarszy brat zmarł niedawno w wieku 101 lat. “Republika” pisała, że zwrócono się do merostwa w Nantes o wydanie dokumentów związanych z Vernem, ale było to niemożliwe z powodu pożaru, który strawił budzącą zainteresowanie dokumentację. Mimo to informowano o istnieniu dokumentu, w którym wyraźnie napisano, że Napoleon III zezwolił niejakiemu Juliuszowi Olszewiczowi na zmianę nazwiska (na Verne oczywiście). “Kurier Łódzki” donosił, że Jules Verne już jako uznany pisarz wyrobił sobie dokument wiążący go z Nantes. Podobno władał biegle językiem polskim. “Piast” w 1935 r. pisał, że Juliusz Olszewicz wyemigrował do Francji z rodzicami jako niemowlę. Oboje zmarli, a dziecko zostało adoptowane przez Francuzów o nazwisku Verne. Polskie pochodzenie pisarza miała potwierdzać nawet znana amerykańska encyklopedia. No proszę, jeszcze inna historia…

W zgoła innym tonie wypowiadają się już redaktorzy pism powojennych. “Trybuna Robotnicza” z 1945 r. rozwiewała wątpliwości co do pochodzenia Verne’a powołując się na książkę krewnego pisarza Allotte de la Fuye. Ten wykazywał z pomocą stosownych dokumentów, że Jules był Francuzem, a nie polskim Juliuszem. W gazecie “Kronika-Łódź” z 1955 r. czytamy, że polskie korzenie przypisali Juliuszowi ci, którzy zazdrościli mu sławy. Verne poniekąd sam sobie był winien, bo zamiast od razu zdementować plotki pewnego razu żartobliwie miał przyznać, że swego czasu zaangażował się nawet w romans z “księżną Cracowitz”. Chociaż była to ironiczna mistyfikacja, prasa francuska zrobiła z tego użytek.

W “Słowie Powszechnym” z 1955 r. znajdujemy kolejną ważną informację. Jules Verne był oczywiście Francuzem, ale we Francji w XIX w. mieszkał Polak o nazwisku Juliusz Olszewicz, który rzeczywiście wyemigrował nad Sekwanę i z trudnych do ustalenia przyczyn przybrał nazwisko Julian de Verne. A zatem to fakty z jego życia przypisywano znanemu pisarzowi. Mimo wszystko trochę to dziwne, że znany pisarz został pomylony z polskim emigrantem, który wobec tego musiał nie być kimś zupełnie anonimowym na francuskiej ziemi. Ten błąd powielały nie tylko polskie źródła (m.in. za sprawą ks. Smolikowskiego), ale także francuskie, niemieckie czy angielskie.

Jedno z polskich pism informowało również, że do wnuka pisarza zgłosił się pewnego razu jakiś Węgier, który utrzymywał, że Verne był… Węgrem. Tak twierdził na podstawie rzekomej znajomości tego kraju wynikającej z niektórych dzieł pisarza.

Współcześnie w pełni francuskie pochodzenie Julesa Verne’a nie powinno być kwestionowane, bo sprawa wydaje się już rozstrzygnięta. Verne Polakiem nie był, a nawet trudno znaleźć polskich przodków w jego życiorysie, ale niektórzy wskazują na to, że Polaków lubił i z nimi sympatyzował. O tym miałoby świadczyć chociażby to, że nie dość jednoznacznie odżegnywał się od przypisywania mu polskich korzeni. Mógłby na to wskazywać jeszcze inny trop w jego biografii. Jest to już temat być może na inną opowieść.

O innym Bretończyku można poczytać tutaj >>>.

Źródła informacji: mazowsze.hist.pl (przegląd gazet traktujących o pochodzeniu pisarza), klp.pl, encyklopedia.pwn.pl