Pomnik Chopina, do którego pozowała Murzynka – rzeźba Augusta Zamoyskiego w Rio de Janeiro

W roku 1944 powstał pomnik Chopina w Rio de Janeiro – pierwszy pomnik kompozytora poza krajem wykonany przez polskiego artystę. Był nim należący do czołówki rzeźbiarzy polskich August Zamoyski. Zamyślona młodzieńcza postać kompozytora na granitowym cokole stoi nad zatoką Praia Vermelha.

Na wieść o zniszczeniu przez Niemców pomnika Chopina w Warszawie polonia brazylijska zainicjowała zbiórkę pieniędzy na ufundowanie pomnika kompozytora w Brazylii .W dokumencie fundacyjnym, sporządzonym na pergaminie przez Henryka Sobótkę z okazji odsłonięcia pomnika czytamy:” W dniu pierwszym miesiąca września Roku Pańskiego 1944 – w piątą rocznicę wybuchu drugiej wojny światowej przez inwazję Polski przez Niemcy – Polacy w Brazylii ofiarują szlachetnemu miastu San Sebastian de Rio de Janeiro pomnik wielkiego syna Polski FRYDERYKA CHOPINA, dzieło rzeźbiarza Augusta Zamoyskiego”

Podobno miasto projektowało już od bardzo dawna wystawienie pomnika Chopinowi, „największemu generałowi polskiemu – jak mówi Zamoyski – który wygrał największe batalie na świecie”. Inicjatywę taką podjął już w 1927 roku brazylijski lekarz, pisarz, poeta i kompozytor Aloisio de Castro, ale dopiero Zamoyskiemu było dane zrealizować, wraz z uczniami ten piękny projekt. Do postaci Chopina pozował rzeźbiarzowi Jerzy Szabelewski (Yurek Shabelevski) z Buenos Aires, polski tancerz i choreograf. Zamoyski kazał go przybrać we fraczek „ z epoki” i robił rysunki. Kiedy Szabelewski odjechał pozostawiwszy fraczek, pozowała Zamoyskiemu odziana w ten strój modelka – Murzynka.

Realizacja pomnika została wstrzymana ze względów politycznych. Pomnik już był gotowy w końcu 1939 roku. Niestety na skutek nastrojów proniemieckich ówczesnego rządu brazylijskiego montaż pomnika wstrzymano. Dopiero po przystąpieniu Brazylii do wojny pomnik ustawiono w dniu 1 września 1944 roku przed Teatrem Miejskim (Teatro Municipal) na Placu Floriana, tuż nad brzegiem morza w Rio de Janeiro. Następnie wskutek pewnych perturbacji, pomnik wylądował w magazynie, skąd wreszcie w 1964 roku po piętnastu latach stanął na obecnym miejscu, pełnym poezji i ciszy wybrzeżu morskim.

Stojąca w swobodnej i zadumanej pozie postać Chopina z pomnika posłużyła do widowiska baletowego pod nazwą „ Ballada Polska czyli Wizje”, z choreografią Jerzego Szabelewskiego i pod dyrekcją Aleksandra Sienkiewicza. Spektakl wystawiono w Teatro Municipal w 1944 roku.

Po latach tak oceniał pomnik Jarosław Iwaszkiewicz: „W pomniku Chopina – najpiękniejszym pomniku jaki znam – Zamoyski osiągnął czarodziejską sztukę (…) Jednocześnie stworzył Chopina wyidealizowanego a prawdziwego. Zamoyski był poetą”.[J.Iwaszkiewicz, August Zamoyski,”Literatura”] 1976 nr,33] Tadeusz Knade, wizytując Augusta Zamoyskiego w jego domu we Francji pisał :” Artysta przywiązywał dużą wagę do tej rzeźby[….] Dużo się mówi o Chopinie rewolucyjnym, ale był przecież i Chopin – poeta z preludiów[….] Chopin to wieszcz – poeta tonów, który polską nutą dla całego świata przemówił do najistotniejszych ludzkich uczuć, tą właśnie cichą nutą skały porusza”.[Almanach Chopinowski 1949, s.167; Irena Grzesiuk – Olszewska, Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945-1995, Warszawa 1995,s. 322; Tadeusz Knade, W domu Augusta Zamoyskiego (korespondencja własna z Francji).”Słowo Powszechne” 1980 nr.195 10.IX.]”

 

*

15 stycznia 2019 roku Muzeum Narodowe w Warszawie podpisało umowę o zakupie rzeźb i praw autorskich do prac Augusta Zamoyskiego. Placówka wzbogaci si o 89 prac rzeźbiarza.

*

Tekst pochodzi w książki “Pomniki Chopina” autorstwa Andrzeja K. Olszewskiego i Ireny Grzesiuk-Olszewskiej.  Został nam udostępniony dzięki uprzejmości pani Marii Witt, autorki recenzji książki, która ukazała się w “Głosie Katolickim” 1 marca 2018 roku.

*

Andrzej K. Olszewski: Historyk sztuki. Wybitny znawca sztuki francuskiej XIX i XX wieku. Wykładowca i kierownik Katedry Historii Sztuki Nowoczesnej KUL, kierownik Katedry Historii Sztuki Współczesnej  Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Autor książek i ponad stu artykułów, rozpraw i studiów. Jego prace :

http://www.knos.pan.pl/index.php/wydawnictwa/88-andrzej-k-olszewski