Krótka historia polskich pomników Cesarza Francuzów

Pomnik Napoleona Bonapartego w Warszawie, fot. Szczebrzeszynski, Wikimedia (CC0)

Romantyczna miłość Polaków do Napoleona, którą warto przypomnieć w Święto Narodowe Francji 14 lipca, zaowocowała na przestrzeni dwóch stuleci sporą liczbą prób wystawienia jego pomników i monumentów. Zaczęło się od czterech potężnych łuków triumfalnych, które Poznaniacy wystawili cesarzowi pod koniec listopada 1806 r. Jako że były drewniane – nie przetrwały.

Dwa lata później, z inicjatywy gen. Józefa Zajączka, ówczesnego dowódcy tzw. 2. „Kaliskiej” dywizji Wojska Polskiego, rozpoczęto zbiórkę na pomnik z trwalszego materiału. Miał stanąć pierwotnie w Kaliszu, ale ostatecznie lokalizację przeniesiono do Warszawy, stolicy nowo utworzonego Księstwa. Powstał komitet budowy (na jego czele stanął gen. Jan Henryk Dąbrowski), a projekt narysował Chrystian Piotr Aigner.

Jako Trajan, na koniu

Jak można najlepiej uczcić Napoleona? Wyobrażając go, rzecz jasna, na koniu i w stylu cesarza Trajana. Monument miał stanąć u wylotu ul. Miodowej, która nazywała się w owym czasie ul. Napoleona. Rozpoczęto kopanie fundamentów i zbiórkę pieniędzy wśród ludności, ale przerwano je, bowiem idei pomnika sprzeciwili się co bardziej radykalnie nastawieni oficerowie armii Księstwa. Gen. Józef Niemojewski twierdził wręcz, że „Wielkiemu Napoleonowi niepotrzebny jest pomnik, gdyż sława jaką zyskał przetrwa wieki”.

Przy okazji doszło do skandalu: gen. Dąbrowski, u którego zdeponowano pieniądze, nie bardzo potrafi się z nich wyliczyć. Sprawę wyciszono, a na mocy ostatniej woli generała, po jego śmierci, spadkobiercy oddali kilkadziesiąt tys. zł. ks. Antoniemu Sułkowskiemu, człowiekowi ogólnie szanowanemu, słynnemu z tego, że w 1806 r. wystawił na własny koszt 1 pułk piechoty Legii Poznańskiej. Książę pieniądze przekazał zresztą na budowę pomnika ks. Józefa Poniatowskiego.

Dla Hieronima?

Kolejną próbę wystawienia pomnika Cesarza podjęto w pamiętnym, 1812 r. Tym razem miał stanąć we wnętrzu Zamku Królewskiego, konkretnie w Sali Senatorskiej. Projekt był znów autorstwa Aignera, ale kariatydy do pomnika miał wyrzeźbić sam Antonio Canova, najsławniejszy ówczesny rzeźbiarz. Mistrz nie znalazł jednak czasu na wykonanie zamówienia.

Jedynym zachowanym pomnikiem Napoleona z czasów Księstwa jest łuk tryumfalny, z miejscowości Ślesina koło Konina. Z tablicy informacyjnej wynika, że Napoleon miał tędy wracać po przegranej kampanii rosyjskiej, ale to raczej pobożne życzenia Ślesinian. Co więcej, nie ma pewności czy brama została wzniesiona dla samego Napoleona, czy też dla jego brata Hieronima, króla Westfalii w latach 1807-1813.

Także obecna jego forma nie jest całkowicie oryginalna, lecz zrekonstruowana po tym, jak w latach 70. pijany kierowca dźwigu próbował brawurowo przejechać swoim pojazdem pod łukiem.

„Szły dzielne wojska”

Do idei pomnika wrócono dopiero w 1918 r. u progu niepodległości, przed setną rocznicą śmierci Napoleona (cesarz zmarł 5 maja 1821 r.). I oto 5 maja 1921 r. odsłonięto jego tymczasowy pomnik na Placu Wareckim. „Pomnik stanowiła kolumna uwieńczona popiersiem. Na cokole kolumny strzeżonym przez cztery cesarskie orły, znajdowała się granitowa tablica z napisem obwieszczającym o przemianowaniu Placu Wareckiego na Plac Napoleona” – piszą na portalu Napoleon.org.pl Adam Paczuski i Włodzimierz Nabywaniec.

Uroczystość zgromadziła tłumy mieszkańców stolicy, którzy mogli oglądać też defiladę wojsk polskich przed marszałkiem Józefem Piłsudskim, stojącym pod pomnikiem cesarza. „Szły dzielne wojska z głowami wzniesionemi, z nadzieją w sercu, maszerowały sprawnie, oddając żołnierskie honory Napoleonowi i swemu Wodzowi Naczelnemu” – pisał hr. Stanisław du Moriez, przybyły z Paryża delegat Komitetu Napoleońskiego.

Autorem pomnika był Jan Antoni Biernacki, spec w dziedzinie rzeźby animalistycznej. Kilka miesięcy po odsłonięciu pomnik został zdemontowany, a zdjęte popiersie przeniesiono do przedsionka Szkoły Podchorążych w al. Ujazdowskich 3.

Tablica w Hotelu Angielskim

Kolejny pomnik Napoleona stanął w Warszawie w 1923 r., kiedy nad Wisłą przebywał marszałek Ferdynand Foch. Wódz, któremu wręczono przy okazji polską buławę marszałkowską, odsłonił także pomnik Cesarza. Popiersie zwycięzcy spod Austerlitz, wsparte na czterech zrywających się do lotu orłach, ustawiono na cokole ze zwieńczoną koroną inskrypcją: „Wielkiemu Wodzowi Wyższa Szkoła Wojenna”.

Autorem monumentu był major Michał Kamieński (zginął w Powstaniu Warszawskim), a miejscem usytuowania róg ulic Koszykowej i Suchej. Przetrwał do czasów okupacji niemieckiej, kiedy to został zdemontowany. Po wojnie zachowane popiersie ustawiono na dziedzińcu Muzeum Wojska Polskiego.

Tuż przez wojną, 14 lipca 1937 r., w warszawskim Hotelu Angielskim zawisła jeszcze tablica pamiątkowa. Zwieńczona napoleońskim orłem informowała, że w tym miejscu „Cesarz Francuzów spędził dzień 10 grudnia roku 1812”. Po tablicy pozostały jedynie fotografie, bowiem kamienica przy ul. Wierzbowej 6 spłonęła podczas powstania.

Huzarzy i Legia Honorowa

W dzisiejszej Warszawie stoi jeden Pomnik Napoleona – na placu dawniej jego imienia, a obecnie Powstańców Warszawy. 4,5-metrowy monument, replika tego z 1923 r., pojawił się po wcześniejszej decyzji radnych miasta z 2011 r. Usytuowany jest na wysepce, pomiędzy pasami ruchu na osi ul. Wareckiej i Sienkiewicza.

Pomnik przygotowali rzeźbiarze Paweł Pietrusiński i Marek Żebrowski. Na monumencie widnieje napis: „Wielkiemu Wodzowi”, co jest nawiązaniem do słów wypowiedzianych przez marszałka Piłsudskiego podczas uroczystości w 1921 r.

Co ciekawe, w uroczystości odsłonięcia pomnika uczestniczył oddział huzarów francuskich, a jego ustawienie sfinansowała polska sekcja Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Członków Legii Honorowej.

 

czytaj też: >>> Warszawski Sylwester Napoleona z Marią Walewską w tle <<<