Groby Polaków rozsiane po całym świecie

Kazachstan - groby polskich zesłańców w stepie, fot. s. Amata J. Nowaszewska CSFN

Groby Polaków rozsiane są w wielu krajach na całym świecie. Opisujemy najważniejsze polskie miejsca pamięci m.in. we Francji, na Litwie, w Wielkiej Brytanii i we Włoszech, ale także te mniej znane, położone w krajach Afryki, Ameryki Południowej i Azji.

Położony w Montmorency pod Paryżem cmentarz Champeaux zwany jest często „panteonem polskiej emigracji”, gdyż w XIX wieku chowano tu jej największych przedstawicieli, wśród nich Adama Mickiewicza, a w zbiorowej mogile Cypriana Kamila Norwida. Znajduje się tu, według danych Towarzystwa Opieki nad Polskimi Zabytkami i Grobami Historycznymi we Francji, prawie 280 polskich grobów.

Na najbardziej znanej paryskiej nekropolii, Père-Lachaise, znajduje się grób Fryderyka Chopina. Juliusz Słowacki ma grób na cmentarzu Montmartre, ale jego prochy, tak jak Mickiewicza, przeniesione zostały na Wawel. Père-Lachaise mieści około 130 polskich grobów historycznych. Tu pochowani zostali m.in.: Klementyna Hoffmanowa, gen. Józef Wysocki, Maria Walewska. Na cmentarzu Montmartre znajduje się ponad 120 polskich grobów, w tym mogiły członków rządu narodowego w czasie powstania listopadowego. W podparyskim Le Mesnil-le-Roi znajdują się groby twórców „Kultury” paryskiej: Jerzego Giedroycia, Józefa Czapskiego, Zofii i Zygmunta Hertzów.

Afryka

Setki polskich mogił można znaleźć w całej Afryce. To przede wszystkim kilkanaście cmentarzy w Kenii, Ugandzie, Tanzanii, Zambii i Zimbabwe, na których pochowano polskich uchodźców z czasów II wojny światowej, rodziny żołnierzy gen. Władysława Andersa.

Najwięcej grobów polskich żołnierzy poległych w II wojnie światowej jest w Egipcie, gdzie na sześciu cmentarzach znajduje się ich aż 398. Na kontynencie znajdują się też groby 23 lotników, którzy podczas wojny, udając się z dzisiejszej Ghany do Egiptu, dostarczali walczącym na północy kontynentu żołnierzom samoloty bojowe. Ich mogiły znajdują się w Ibadan, Oshogbo i Maiduguri w Nigerii oraz w Chartumie w Sudanie.

Pojedyncze groby znajdują się także w Libii, Ghanie, Angoli, Maroku i Tunezji. W algierskim Oranie na francuskim cmentarzu wojskowym odnaleziono w 2018 r. grób księcia Józefa Karola Maurycego Poniatowskiego, syna księcia Józefa Poniatowskiego.

Bez formalnego grobu na Madagaskarze prawdopodobnie spoczywa Polak z wyboru, Maurycy Beniowski, walczący przeciwko Rosji razem z konfederatami barskimi, później obwołany królem Madagaskaru przez Malgaszów. Dzisiaj w Antananarywie znajduje się upamiętniająca go tablica.

Azja

Nekropolie w Rosji związane są przede wszystkim z tragediami XX wieku: latami terroru stalinowskiego i II wojną światową. Polscy jeńcy zamordowani wiosną 1940 r. przez NKWD z rozkazu Stalina spoczywają na dwóch Polskich Cmentarzach Wojennych: w Katyniu (w obwodzie smoleńskim) i Miednoje (w obwodzie twerskim).

Polskie groby z lat II wojny światowej związane są z deportacjami w głąb kraju setek tysięcy Polaków – mieszkańców wschodnich terenów II RP, które Armia Czerwona zajęła po 17 września 1939 r. Mogiły deportowanych rozrzucone są m.in. w regionach północnej Rosji, w samym obwodzie archangielskim takich cmentarzy tworzonych przy osadach zesłanych jest ponad sto.

W Moskwie na Cmentarzu Dońskim znajdują się symboliczne groby przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, skazanych w procesie szesnastu: gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka” i Stanisława Jasiukowicza „Opolskiego”.

Polskie cmentarze znajdują się także w Iranie, dokąd z armią gen. Andersa w 1942 r. dotarło ok. 115 tys. Polaków, wywiezionych w kolejnych falach sowieckich deportacji po wrześniu 1939 r. Z powodu chorób i niedożywienia na terytorium tego kraju zmarło, jak się szacuje, 3,5 tys. osób. Są one pochowane na ośmiu cmentarzach, z których największe znajdują się w Teheranie, Meszhedzie, Isfahanie i Awhazie.

Zesłańcy, którym nie udało się dotrzeć do Iranu, spoczywają w Uzbekistanie, Kazachstanie i Kirgistanie. Najwięcej polskich cmentarzy – 17 – jest w Uzbekistanie, a największy z nich położony jest w Guzar w obwodzie kaszkadaryjskim, gdzie w 1942 r. znajdował się Ośrodek Organizacyjny Armii Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Cztery cmentarze znajdują się w Kazachstanie, ale w różnych miejscowościach znajdziemy pojedyncze polskie groby. Jeden cmentarz, na którym chowano polskich żołnierzy i cywilów, znajduje się w Dżalalabadzie w Kirgistanie.

W Chinach groby Polaków znajdują się w Pekinie i w największym niegdyś skupisku Polonii w Chinach – Harbinie, gdzie na przełomie XIX i XX wieku mieszkało nawet 7 tys. polskich obywateli, pracujących głównie przy budowie Kolei Wschodniochińskiej. W Harbinie cmentarz katolicki padł ofiarą rewolucji kulturalnej i na jego terenie znajduje się obecnie park rozrywki. Szczątki Polaków z tej i innych zdewastowanych nekropolii przeniesiono do mogiły zbiorowej w prawosławnej części oddalonego o 20 kilometrów od miasta cmentarza Huangshan.

W Pekinie na najważniejszej chińskiej nekropolii – cmentarzu zasłużonych Babaoshan – spoczywają dwaj tragicznie zmarli Polacy: attache wojskowy przy ambasadach RP w Chinach i Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej ppłk Włodzimierz Sasim, oraz korespondent PAP Jeremi Starzec.

W wyniku prowadzonych w latach 2008-2009 kwerend i poszukiwań badaczom udało się ustalić, że liczba pochowanych w Japonii osób, które prawdopodobnie były Polakami, sięga 94. Wśród zidentyfikowanych grobów przeważają miejsca spoczynku oficerów i żołnierzy oraz polskich misjonarzy i misjonarek działających w Japonii.

W Izraelu, m.in. w Hajfie, Jafie i Ramli, znajduje się kilka nekropolii, na których pochowani są Polacy, którzy znaleźli się na Bliskim Wschodzie podczas II wojny światowej wraz z 2. Korpusem Polskim. Na cmentarzu katolickim na górze Syjon w Jerozolimie jest także kwatera polska, w której spoczywa blisko 90 Polaków, w tym żołnierze Armii Andersa oraz cywile. W 2006 r. odnowiono polskie groby, a prezydent Lech Kaczyński odsłonił obelisk upamiętniający Polaków zmarłych w Palestynie w latach 1941-48.

Ameryka

Na cmentarzu Presbitero Maestro w Limie, stolicy Peru, spoczywają m.in. inżynier Ernest Malinowski, znany jako budowniczy kolei w Peru i Ekwadorze, a także inżynier i matematyk, uczestnik powstania styczniowego Edward Habich. Architekt Ryszard de Jaxa Małachowski, określany jako jeden z głównych architektów Limy, spoczywa na cmentarzu El Angel.

W Santiago, stolicy Chile, znajduje się m.in. grób geologa, inżyniera górnictwa Ignacego Domeyki, a także majora armii Andersa i uczestnika bitwy pod Monte Cassino Mirosława Dziekońskiego.

Wśród znanych Polaków spoczywających w Kolumbii jest uczestnik wojny o wyzwolenie kolonii hiszpańskich w Ameryce Łacińskiej Filip Maurycy Marcinkowski, delegat rządu RP na uchodźstwie i krytyk sztuki Kazimierz Eiger oraz uczestnik powstania listopadowego Stanisław Zawadzki.

W Buenos Aires znajduje się m.in. grób Izabeli Walewskiej, wnuczki Marii Walewskiej i Napoleona, oraz miejsce pamięci polskich generałów: Jerzego Aleksandra Zawiszy, Jana Świerczyńskiego i Bronisława Rakowskiego. Z kolei w Gwatemali pochowany jest autor “Szkiców piórkiem” Andrzej Bobkowski.

Europa

Pod Kijowem znajduje się otwarty w 2012 r. polski cmentarz wojenny w Bykowni, gdzie spoczywa prawie 3,5 tys. polskich ofiar zbrodni katyńskiej. W dzielnicy Kijowa Darnica znaleźć można groby poległych w II wojnie światowej żołnierzy I Armii Wojska Polskiego.

Oprócz tego na cmentarzu polskim w Żytomierzu znajdują się groby przedstawicieli znanych rodów szlacheckich, m.in. mogiły rodziców pianisty i premiera II Rzeczypospolitej Ignacego Jana Paderewskiego oraz rodziny kompozytora Stanisława Moniuszki. W samym obwodzie żytomierskim jest około 15 polskich cmentarzy.

Na terytorium Ukrainy znajduje się Cmentarz Obrońców Lwowa, znany także jako Cmentarz Orląt, na którym spoczywają blisko 3 tysiące Polaków poległych w obronie Lwowa w czasie wojny polsko-ukraińskiej w latach 1918-19 i w czasie wojny polsko-bolszewickiej z 1920 r. Polskie groby są też m.in. w Drohobyczu, Iwano-Frankowsku (d. Stanisławowie), Samborze, Żółkwi i Kołomyi.

Na Litwie jest blisko 600 miejsc polskiej pamięci narodowej. Znajdziemy je głównie na Wileńszczyźnie, ale też w pobliżu granicy z Polską: w Olicie, Druskiennikach, Oranach czy Kopciowie, a także na północy kraju: w Jeziorosach i Święcianach. Są to groby bohaterów zrywów niepodległościowych okresu zaborów, a także żołnierze walczący na frontach I i II wojny światowej oraz żołnierze Armii Krajowej.

Na wileńskiej Rossie znajduje się mauzoleum serca marszałka Józefa Piłsudskiego. Pochowani są tu profesorowie Uniwersytetu Stefana Batorego. Na Cmentarzu Bernardyńskim spoczywa wielu polskich artystów XIX wieku: alarz Kanuty Rusiecki, Aleksander oraz Wincenty Sleńdzińscy, Karol Rypiński, Józef Czechowicz. Natomiast na Cmentarzu Piotra i Pawła znajdują się m.in. groby rodziny Zawadzkich.

W Wielkiej Brytanii w Newark znajduje się prawie 400 grobów Polaków poległych w II wojnie światowej, co stanowi niemal jedną piątą wszystkich takich mogił. W zdecydowanej większości są to groby członków Polskich Sił Powietrznych. W Newark pochowano także gen. Władysława Sikorskiego (jego prochy sprowadzono do Polski w 1993 r.), a po wojnie także trzech prezydentów na uchodźstwie – Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego (ich ciała sprowadzono w 2022 r.).

Na londyńskim cmentarzu Gunnersbury znajduje się odsłonięty w 1976 r. Pomnik Katyński, a wśród licznych pochowanych tam Polaków jest m.in. gen. Józef Haller, gen. Tadeusz Komorowski „Bór” i podróżnik Paweł Edmund Strzelecki, choć ciała wszystkich trzech w różnym okresie przeniesiono do Polski. Na utworzonym w 1840 r. cmentarzu Brompton znajduje się ponad 300 polskich grobów, wśród nich byli premierzy Felicjan Sławoj Składkowski i Tomasz Arciszewski oraz gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski. Na cmentarzu Highgate najstarsze polskie groby pochodzą z lat 50. XIX wieku – w części nazwanej Wzgórzem Orła Białego pochowano uczestników powstania listopadowego, którzy wyemigrowali po jego upadku, oraz emigracyjnych działaczy niepodległościowych z tamtego okresu.

Na cmentarzu na Monte Cassino we Włoszech pochowanych jest ponad tysiąc żołnierzy 2. Korpusu Polskiego, a także ich dowódca gen. Władysław Anders. Ponad 1440 uczestników walk o Bolonię pochowano na tamtejszym cmentarzu w San Lazzaro di Savena. Z kolei na cmentarzu w Casamassima w Apulii pochowanych jest 431 polskich żołnierzy. Polski cmentarz wojenny znajduje się też w Loreto, niedaleko słynnego sanktuarium. Są tam groby 1100 żołnierzy, którzy zginęli w walkach w rejonie Adriatyku.

Na rzymskim cmentarzu Verano znajduje się wspólny Grób Polskich Artystów. To miejsce spoczynku malarza Aleksandra Gierymskiego oraz rzeźbiarzy: Antoniego Madeyskiego, Wiktora Brodzkiego, Jadwigi Bohdanowicz. Wiele polskich grobów znajduje się również na drugiej nekropolii w Wiecznym Mieście, Prima Porta, a na cmentarzu w Neapolu znajduje się grób pisarza Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie informuje o 1200 cmentarzach i miejscach pamięci, na których znajdują się szczątki polskich obywateli w Niemczech. W rozmowie z PAP przewodniczący zarządu tej fundacji Jakub Deka zaznaczył, że “nie ma precyzyjnych danych dotyczących tego, ile polskich ofiar wojny może być pochowanych w Niemczech, są tylko szacunki, w których jest mowa nawet o 300 tysiącach Polaków”.

Wspólnie z Fundacją Bawarskie Miejsca Pamięci udało się odnowić kwaterę ofiar obozów koncentracyjnych, przede wszystkim Dachau, w Monachium na cmentarzu Perlacher Forst. “W wyniku naszych kwerend okazało się, że Polacy stanowią ponad połowę z 4092 ofiar spoczywających w tym miejscu. Deka podał, że jego fundacji udało się ustalić nazwiska 2008 polskich obywateli, którzy zginęli głównie w KL Dachau. Z tej liczby 216 osób to polscy duchowni, z których siedmiu to błogosławieni Kościoła katolickiego.

W Hiszpanii na kilku hiszpańskich cmentarzach znajdują się groby i miejsca pamięci Polaków walczących m.in. w II wojnie światowej. Na Cmentarzu Południowym w Madrycie pochowany jest m.in. zmarły w 2020 r. żołnierz Armii Krajowej Jerzy Radłowski-Nowak. Ponadto na cmentarzu św. Izydora znajdują się groby polskich weteranów wojennych, w tym żołnierza AK Kazimierza Tylko-Dobrzańskiego. Z kolei w Borja niedaleko Saragossy spoczywa łączniczka z powstania warszawskiego Liliana Skorel.

źródło: PAP

 

czytaj też:

Wszystkich Świętych 2024 w Montmorency: modlitwa Polonii za zmarłych >>>

O tych blisko i tych daleko – pamiętamy >>>