80 lat temu zmarł współtwórca niepodległej Polski

2 stycznia 1939 r. w Drozdowie k. Łomży zmarł Roman Dmowski – przywódca obozu narodowego, współtwórca niepodległej Polski.

W opublikowanych w 1903 r. „Myślach nowoczesnego Polaka" Roman Dmowski, przedstawiając najważniejsze założenia ideowe ruchu narodowego pisał: „Jestem Polakiem [...] nie dlatego tylko, że mówię po polsku, że inni mówiący tym samym językiem są mi duchowo bliżsi i bardziej dla mnie zrozumiali, że pewne moje osobiste sprawy łączą mnie bliżej z nimi niż z obcymi, ale także dlatego, że obok sfery życia osobistego, indywidualnego, znam zbiorowe życie narodu, którego jestem cząstką, że obok swoich spraw i interesów osobistych znam sprawy narodowe, interesy Polski jako całości, interesy najwyższe, dla których należy poświęcić to, czego dla osobistych spraw poświęcać nie wolno. Jestem Polakiem - to znaczy, że należę do narodu polskiego na całym jego obszarze i przez cały czas jego istnienia (...) Wszystko co polskie jest moje: niczego się wyrzec nie mogę. Wolno mi być dumnym z tego, co w Polsce jest wielkie, ale muszę przyjąć i upokorzenie, które spada na naród za to, co jest w nim marne".

Dmowski urodził się w 1864 r. w Kamionku. Uczęszczał do III Gimnazjum w Warszawie, w którym był współzałożycielem tajnego kółka samokształceniowego. W 1886 r. wstąpił na Wydział Matematyczno-Fizyczny Uniwersytetu Warszawskiego. W 1889 r. został członkiem „Zetu” – Związku Młodzieży Polskiej oraz Ligi Polskiej. W 1891 r. brał czynny udział w obchodach 100 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, organizując z tej okazji w Warszawie wielką patriotyczną manifestację. W maju 1891 r. ukończył studia. Dzięki zapomodze z Kasy im. Mianowskiego kontynuował studia we Francji.
12 sierpnia 1892 r., jadąc z Paryża, został aresztowany przez policję rosyjską podczas przekraczania granicy. Następnych pięć miesięcy spędził w więzieniu śledczym w warszawskiej Cytadeli. Pomimo dozoru policyjnego w kwietniu 1892 r., wspólnie z J. L. Popławskim, doprowadził do przekształcenia Ligi Polskiej, w Ligę Narodową. W napisanej w tym czasie broszurze „Nasz patriotyzm” przedstawił program nowej organizacji, w którym akcentował nadrzędność interesu narodowego wobec podziałów klasowych i dzielnicowych. W listopadzie 1893 r. otrzymał pięcioletni zakaz przebywania na terenie zaboru rosyjskiego.
W latach 1898-1900 trzykrotnie odwiedził Francję i Anglię. W 1901 r. przeniósł się do Krakowa. Występował przeciwko ruchowi rewolucyjnemu, który uważał za szkodliwy dla jedności narodowej i sprawy polskiej. Jesienią 1905 r., przeniósł się na stałe do Warszawy.
W listopadzie 1905 r. wziął udział w deputacji przedstawicieli Królestwa Polskiego do rosyjskiego premiera, w rozmowie z którym domagał się m.in. przywrócenia w Królestwie polskiego sądownictwa i systemu oświatowego obejmującego wszystkie etapy edukacji, a także proponował rozważenie zwołania do Warszawy polskiego sejmu. Od grudnia 1905 r. do lutego 1907 r. kierował redakcją „Gazety Polskiej”. W latach 1907-1909 był posłem do II i III Dumy Państwowej, pełniąc funkcję prezesa Koła Polskiego. W wydanej w 1908 r. książce “Niemcy, Rosja i kwestia polska” dowodził, iż dla narodu polskiego zdecydowanie większe zagrożenie stanowią Niemcy niż Rosja, gdyż oprócz potęgi militarnej i wielkiego potencjału, mają one przewagę cywilizacyjną, która w sytuacji opanowania przez nich wszystkich ziem polskich groziłaby wynarodowieniem Polaków.
Po wybuchu I wojny światowej wszedł w skład utworzonego 25 listopada 1914 r. Komitetu Narodowego Polskiego, który reprezentując orientację prorosyjską, skupiał głównie przedstawicieli Narodowej Demokracji oraz Stronnictwa Polityki Realnej. Na początku listopada 1915 r. udał się do Londynu, gdzie prowadząc rozmowy z wieloma politykami, a także naukowcami i dziennikarzami, przekonywał do poparcia odbudowy niepodległego państwa polskiego. 15 sierpnia 1917 r. został przewodniczącym powstałego w Lozannie Komitetu Narodowego Polskiego, który tworzyli politycy Narodowej Demokracji i Stronnictwa Polityki Realnej. 20 września 1917 r. KNP uznany został przez rząd francuski za oficjalną reprezentację Polski. W następnych miesiącach tę samą decyzję podjęły rządy Wielkiej Brytanii, Włoch i USA. 22 czerwca 1918 r. wręczył sztandary czterem pułkom powstającej we Francji Armii Polskiej, na czele której stanął gen. Józef Haller. W sierpniu 1918 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie dwukrotnie spotkał się z prezydentem T. W. Wilsonem.
Oceniając po latach działania Komitetu Narodowego Dmowski pisał: „Najważniejsze cele, któreśmy sobie na Zachodzie w swej akcji podczas wojny postawili, zostały urzeczywistnione. Zjednoczenie Polski i utworzenie państwa polskiego zostało przez sprzymierzeńców ogłoszone jako jeden z warunków pokoju. Polska już miała pozycję państwa sprzymierzonego; państwo to miało w Komitecie Narodowym organ z uznanymi oficjalnie atrybucjami rządu (…); miało urzędowe przedstawicielstwo dyplomatyczne w mocarstwach sprzymierzonych; Komitet miał pod swą władzą armię polską (…). Mieliśmy tym samym zapewniony udział w konferencji pokojowej, jako jedno z państw sprzymierzonych”. „Trzeba tu zaznaczyć – dodawał Dmowski – że osiągnięcie tej pozycji byłoby niemożliwe bez utworzenia armii polskiej na Zachodzie, a więc bez tego, co dla tej sprawy zrobiła Francja. Posiadanie armii, stojącej u boku sprzymierzonych, było jedyną naszą legitymacją do tytułu państwa sprzymierzonego, a co za tym idzie, do udziału w konferencji pokojowej. (…)”. (R. Dmowski „Polityka polska i odbudowanie państwa”)
W 1919 r. wraz z Ignacym Paderewskim reprezentował Polskę na paryskiej konferencji pokojowej. 28 czerwca 1919 r. wspólnie z nim podpisał w jej imieniu Traktat Wersalski.
W latach 1919-1922 Dmowski był posłem na Sejm. Od 27 października do 14 grudnia 1923 r. pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa. Po przewrocie majowym w grudniu 1926 r. założył opozycyjny Obóz Wielkiej Polski, organizację o charakterze pozaparlamentarnym i ponadpartyjnym. Jej deklaracja ideowa, której był autorem, zakładała m.in. solidarność narodową, ścisły związek państwa z Kościołem katolickim oraz potrzebę kształtowania dyscypliny społecznej i obyczajowej. W 1928 r. przekształcił Związek Ludowo-Narodowy w Stronnictwo Narodowe. Na początku lat trzydziestych utworzony przez niego OWP stał się organizacją masową (w 1932 r. liczyła ok. 120 tys. członków), stosującą radykalne metody walki politycznej. W 1933 r. decyzją władz państwowych OWP został rozwiązany w całym kraju.
Roman Dmowski zmarł po długiej chorobie 2 stycznia 1939 r. Pochowany został na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie. W pogrzebie uczestniczyło ok. stu tys. osób.
“W poważnej historiografii Dmowski zajmuje należne mu miejsce jako jeden z dwóch najważniejszych twórców polskiej niepodległości. Zresztą z biegiem czasu coraz lepiej dostrzegana jest komplementarność wysiłków obozów Piłsudskiego i Dmowskiego w trakcie I wojny światowej. Dmowski – autor „Myśli nowoczesnego Polaka” – pozostawił po sobie bogaty dorobek polityczny i intelektualny. „Dmowski był twórcą formuły nowoczesnego polskiego patriotyzmu, i przez to w środowiskach, które nie uznają narodu za wartość wywołuje niechęć (…) – mówił m.in. w wywiadzie dla Muzeum Historii Polski opozycjonista w okresie PRL prof. Aleksander Hall.
Roman Dmowski odznaczony był Wielką Wstęgą Orderu Polonia Restituta.