327 lat temu w Paryżu zmarł poeta Jan Andrzej Morsztyn

YouTube

8 stycznia 1693 roku w Paryżu zmarł Jan Andrzej Morsztyn, poeta epoki baroku; podskarbi wielki koronny (1668–1683) i przywódca stronnictwa profrancuskiego; w opozycji wobec Jana III Sobieskiego; oskarżony o zdradę stanu, emigrował do Francji.

Znakomity poeta i tłumacz epoki baroku wywodził się z niemieckiego rodu mieszczańskiego osiadłego w Polsce od XIV wieku, włączonego z czasem w szeregi szlacheckie. Urodził się w 1621 roku w okolicach Krakowa. Ojciec, zamożny ziemianin, był wyznania kalwińskiego; Jan Andrzej w późniejszych latach przeszedł na katolicyzm. Studia odbywał w Lejdzie; wraz z bratem podróżował do Włoch i Francji. Po powrocie do kraju został dworzaninem Lubomirskich. Protekcji wojewody krakowskiego, Stanisława Lubomirskiego, zawdzięczał kontakty z dworem królewskim, które utrwaliły się dzięki marszałkowi wielkiemu, Jerzemu Lubomirskiemu. Był posłem na sejm, w roku 1656 został sekretarzem królewskim, w dwa lata później referendarzem koronnym, a w roku 1668 podskarbim wielkim koronnym. W różnych misjach wyjeżdżał do księcia Siedmiogrodu Rakoczego, do Szwecji (do króla Karola Gustawa), do Wiednia, do Berlina i Paryża.

Brał udział w rokowaniach ze Szwedami w Oliwie i złożył swój podpis pod aktem pokojowym. Popierany przez królową Ludwikę Marię, opowiadał się za elekcją następcy Jana Kazimierza jeszcze za jego życia i zgodnie z sugestiami królowej popierał kandydaturę księcia Condé. Stanowisko profrancuskie zajmował także w latach panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego. Gdy ten ostatni zbliżył się do Austrii, Morsztyn przeszedł do opozycji. Oskarżony przez króla o zdradę stanu, przekazywanie tajnej korespondencji i nadużycia finansowe, miał przed sejmem złożyć wyjaśnienia. Do tego jednak nie doszło, opuścił bowiem Polskę i osiadł w swoich dobrach we Francji. Z krajem tym czuł się bardzo blisko związany już od lat: posłował do Ludwika XIV, został jego sekretarzem, i to w czasie, gdy był jeszcze podskarbim wielkim koronnym, przyjął nawet poddaństwo francuskie, co wywołało oburzenie wśród szlachty. Do Polski już nie wrócił; zmarł w 1693 roku.

Jako tłumacz kulturze polskiej przyswoił udramatyzowaną sielankę Torquato Tassa Amintas, czwartą pieśń poematu Adone Giambattista Marina (Mariniego) pod tytułem Psyche i dzieło Piotra Corneille’a Cyd albo Roderyk. Komedia hiszpańska.

Najbardziej znane zbiorki poetyckie Morsztyna to Lutnia i Kanikuła albo Psia gwiazda. Pierwszy z nich jest obszerniejszy i zawiera ponad dwieście wierszy powstałych w latach 1638-1660 (1661), wśród których są żartobliwe epigramaty, listy poetyckie do krewnych, protektorów i przyjaciół, a nade wszystko erotyki, naśladujące poezję miłosną Marina (nawet tytuł jego zbioru La Lira został przez Morsztyna wykorzystany w tytule Lutni). Kanikuła, pochodząca z roku 1647, obejmuje nieco ponad trzydzieści wierszy, nawiązujących do tytułowego motywu – kanikuły czyli gwiazdy zwanej Psem Niebieskim (łac. canicula – suczka; canis – pies). Mianem kanikuły określa się czas największych upałów; poeta wprowadził to słowo w kontekst przeżyć miłosnych, utożsamił z żarem miłosnym wypełniającym ludzkie serca, ze spalaniem się w miłości. Nic dziwnego, że w zbiorze tym przeważają erotyki, będące głównie parafrazami wierszy Marina.

Źródło: Wirtualna Bibiloteka Literatury Polskiej>>>