Z wizytą w Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu

Dostaję od ks. dra Roberta Czarnowskiego zaproszenie do Archiwum Polskiej Misji. Spotykamy się w Seminarium Polskim w Paryżu, które ma swoją siedzibę w Issy-Les-Moulineaux. Ks. Czarnowski czeka na mnie w swoim biurze w towarzystwie Marzeny Kruk, dyrektora Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oraz Teresy Gallewicz-Dołowa, kierowniczki Sekcji Kształtowania i Ewidencji Zasobu Archiwalnego w IPN.

Chyba przerwałam trudną rozmowę. Trwają negocjacje… Jest nadzieja, że tak poważna instytucja jak IPN nawiąże współpracę. Jaka będzie jej forma i na czym będzie polegała jeszcze nie wiadomo. Może digitalizacja?

Rozmowa przenosi się na płaszczyznę zasobu archiwalnego. Trwa krótka dyskusja na temat zgromadzonej w biurze dyrektora Archiwum dokumentacji. Ks. Czarnowski, który studiował w Rzymie i uczęszczał na zajęcia z archiwistyki prowadzone przez Szkołę Watykańską wyjaśnia procedury kanoniczne na temat udostępniania dokumentów znajdujących się w Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu.

Po chwili nasz wzrok przyciągają dwa dokumenty będące, jak dodaje ks. Czarnowski, prawdziwym skarbem zbioru archiwalnego. Jednym z nich jest dokument z 1627 r. podpisany przez króla Zygmunta III Wazę i Jana Wypyskiego, zawierający pieczęć mniejszą koronną oraz dokument podpisany przez króla Jana Kazimierza i regensa kancelarii mniejszej Remigianusa Piaseckiego, zawierający pieczęć mniejsza koronną z 1649.

Za szkłem szafy bibliotecznej dostrzegłam także jedno z wydań „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza z 1860 r. Dzisiaj jest ono rzadkością wśród zbiorów archiwalnych i bibliotecznych a jego obecność nabiera symbolicznego znaczenia ze względu na fakt, że pierwsze wydanie naszej epopei narodowej ukazało się dzięki ówczesnemu rektorowi Polskiej Misji Katolickiej Aleksandrowi Jełowickiemu.

Największą moją uwagę przykuwa jednak ogromna ilość dokumentów usytuowanych na całej ścianie. Wydawało mi się, że stoją tam ustawione według określonego porządku. Ks. Robert szybko mnie sprostował. Okazuje się, że są one zdeponowane tylko tymczasowo. Tutaj będą poddane inwentaryzacji i muszą przejść całą procedurę związaną z procesem archiwizacji, by ostatecznie znaleźć się w magazynie archiwalnym. Ks. Czarnowski proponuje, abyśmy zobaczyli jak taki magazyn wygląda.

Z biura dyrektora archiwum udajemy się więc do pomieszczenia przed wejściem do którego zamieszczono napis Archives Bibliothèque. Otwierają się drzwi i naszym oczom ukazuje się widok dobrze oświetlonego pomieszczenia daleko odbiegającego od mojego wyobrażenia magazynu. Obecna obok mnie pani dyrektor Archiwum IPN mówi z zachwytem: „profesjonalne archiwum !”. Istotnie od razu naszą uwagę przykuły regały jezdne przesuwne, które można spotkać w najbardziej profesjonalnych archiwach państwowych.

Nie mniejsze zainteresowanie wzbudziły zgromadzone tam dokumenty. Widać mozolną, trudną pracę osób, które tę dokumentację porządkowały.

Nie zawsze te dokumenty tak wyglądały – wyjaśnia ks. Robert Czarnowski. Do niedawna Archiwum PMK było stosem wymieszanych akt. Dopiero w ostatnim czasie zostało częściowo zinwentaryzowane. Potrzeba jednak jeszcze wielu lat, aby zostało ono w pełni uporządkowane. Dodatkowo, chciałbym zauważyć, że wymagana jest konserwacja, przynajmniej części akt, ich idealne chronologiczne ułożenie, a następnie paginacja. Jest to praca trudna, mozolna, ale ważna i konieczna, która potrzebuje kontynuacji i ukończenia.

Ks. Czarnowski starał się zainteresować gości zasobem archiwalnym. Zauważył, że wieloraka działalność Polskiej Misji Katolickiej we Francji, na przestrzeni jej wieloletniego istnienia, wymagała od jej Rektorów licznej korespondencji. Dzięki temu powstała obfita dokumentacja archiwalna. Została ona zgromadzona w Zespole 1 nazwanym Archiwum Polskiej Misji Katolickiej. Posiada on kilka sygnatur, które zasługują na szczególną uwagę. Są to m.in. dokumenty tzw. Polskiej Wojskowej Misji Likwidacyjnej (PWML) we Francji. Nie mniej interesująca jest grupa akt, która dotyczy osoby Prymasa Polski Augusta Hlonda. Ciekawa jest także sygnatura poświęcona Displaced Persons – „DIPISI” z lat 1946-1962. W zespole 1 zachowała się interesująca korespondencja pomiędzy Nuncjuszem Angelo Roncalli, a Rektorem Polskiej Misji Katolickiej we Francji ks. Franciszkiem Cegiełką z której wynika, że ówczesny Nuncjusz a późniejszy Papież Jan XXIII „żywił dużo sympatii dla Polski”. Na uwagę zasługuje także liczna korespondencja związana z tematyką obchodów milenijnych chrztu Polski wśród emigracji polskiej we Francji. W Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji znajdują się także akta zespołów 2-36, przekazane Polskiej Misji Katolickiej przez różne instytucje. Godny uwagi jest zespół nr 29 Komitet pomocy Polakom we Francji dokumentujących solidarność Polonii francuskiej i Francuzów z „Solidarnością polską” w stanie wojennym oraz zespół nr 36 – Listy do Prymasa Polski, będący niezwykle interesującą korespondencją zawierającą protesty przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce.

Ks. Czarnowski wyraził zadowolenie, że po wielu latach udało się wszystkie zbiory zgromadzić w Seminarium Polskim w Paryżu. Archiwum zostało uporządkowane dzięki wysiłkowi wielu osób i instytucji. Korzystając z okazji chciałbym w tym miejscu podziękować w sposób szczególny Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie, która dokonała inwentaryzacji większości zespołów archiwalnych i wprowadziła je do systemu ZoSIA. W przyszłość – kontynuował dyrektor Archiwum PMK – planujemy kwerendę w naszych wspólnotach polonijnych we Francji, gdzie znajduje się jeszcze wiele materiałów archiwalnych, zdjęć, pamiątek. Te ślady obecności naszych rodaków na francuskiej ziemi chcielibyśmy ocalić od zapomnienia.