Chrześcijańska Kreta

W czasach starożytnych o mieszkańcach Krety mówiono: «Kreteńczycy zawsze kłamcy, złe bestie, brzuchy leniwe», co potwierdza Święty Paweł Apostoł w liście do Tytusa na przełomie 65 i 66 r. (T. 1, 12.13) – Czy słusznie?

Kreta to największa z wysp greckich leżąca na południowym krańcu morza Egejskiego, pomiędzy Europą, Azją i Afryką. Jednak dopiero na początku XX w. brytyjski antropolog i archeolog Arthur Evans odkopał na południe od miasta Heraklion budowlę składającą się prawie z tysiąca dwustu pomieszczeń. Najprawdopodobniej chodzi o legendarny labirynt, który miał wybudować król Minos, władca stolicy wyspy Knossos – dzieli się swymi wrażeniami z wyjątkowej wyprawy w czasie i przestrzeni dr Mariola Kazimierczak – pracownik francuskiego Ministerstwa Kultury.

Unikatowe dzieła sztuki zgromadzone dzisiaj w Muzeum Archeologicznym w Heraklionie najlepiej świadczą o rozwoju cywilizacji minojskiej, która kwitła na całej wyspie, głównie w takich centrach jak Fajstos, Aptera, Malia, czy Gazi.

Jednak, już w czasach starożytnych o mieszkańcach Krety mówiono: «Kreteńczycy zawsze kłamcy, złe bestie, brzuchy leniwe», co potwierdza Święty Paweł Apostoł  w liście do Tytusa na przełomie 65 i 66 r. (T. 1, 12.13). Być może ten moralny rozkład był konsekwencją rozpowszechnionego tu kultu Dionizosa, o czym informują inskrypcje na zabytkach mykeńskich z XIV-XIII w. p.n.e. (pismo linearne B).

Tytus miał zastąpić na Krecie Św. Pawła i został mianowany przez niego na pierwszego biskupa wyspy (T. 1, 5.9). We wspomnianym liście Paweł udziela Tytusowi licznych wskazówek dotyczących organizacji nowego kościoła Chrystusowego oraz sprawowania władzy w gminie chrześcijańskiej. Nakazuje mu karcić surowo i z całą powagą Kreteńczyków i nie pozwolić im na lekceważenie swojej osoby (T. 2, 15).

W późniejszym okresie Tytus oddał Pawłowi także inne cenne usługi w Efezie oraz w Koryncie (2 Kor 2,3 nn; 7,6 nn). Najprawdopodobniej Św. Tytus umarł około 96 r. na Krecie i został pochowany w Gortynie, w południowej części wyspy, gdzie działał prężny ośrodek chrześcijański. W VI wieku wokół jego grobu  wybudowano bazylikę Agios Titos, dzisiaj na terenie stanowiska archeologicznego.

Relikwie patrona wyspy, a dokładnie jego czaszka jest przechowywana obecnie w kościele prawosławnym Agios Titos w Heraklionie.

Po rozpadzie cesarstwa rzymskiego Kreta stała się prowincją bizantyjską. Do Grecji została przyłączona dopiero w roku 1913. Zgodnie z Konstytucją Kościół Prawosławny jest tu uznany za religię państwową. Jego członkowie stanowią od 95 do 98 proc. populacji (ok. 10 mln). Arcybiskup Krety ma swoją siedzibę w Heraklionie i nie jest uzależniony od patriarchy w Atenach, ale tradycyjnie ma swego zwierzchnika w Stambule. Pozostałe religie na wyspie to katolicyzm, islam, judaizm, hellenizm i protestantyzm.

Obecność katolików na Krecie sięga czasów Republiki Weneckiej. Wspólnota ta w ostatnich latach wzrosła liczebnie poprzez imigrację i liczy obecnie około 200 tysięcy wiernych.

Najbardziej dramatycznym epizodem w historii wyspy był okres dominacji osmańskiej, naznaczony licznymi krwawo tłumionymi powstaniami. Zabroniono wówczas używania dzwonów w chrześcijańskich kościołach. Jedynie zamożny klasztor Arkadi otrzymał dyspensę, bowiem mnisi przekupywali władze tureckie dzięki znacznym plonom z należących do nich upraw. Znajduje się tu piękna świątynia w stylu włoskiego renesansu pod wezwaniem Św. Konstantyna.

Paradoksalnie to właśnie klasztor Arkadi stał się symbolem walki Greków o niepodległość. Podczas jednego z powstań w 1866 r. mnisi odmówili wydania Turkom setek uciekinierów, którym dali wcześniej schronienie. Doszło wówczas do eksplozji Arsenału, w której zginęło ponad tysiąc osób. Świat obiegła wtedy wiadomość o zbiorowym samobójstwie Greków.

W krajobrazie Krety nie widzi się minaretów. Często na skraju szosy spotyka się, robiące duże wrażenie miniaturowe kopie kościołów, w miejscach gdzie doszło do śmiertelnych wypadków. Przyklasztorny kościół Agia Triada w okolicach Chanii, dawnej stolicy Krety, zalicza się do jednych z ciekawszych zabytków sztuki sakralnej i na pewno wart jest odwiedzenia.