12 marca 1871 w Poitiers zmarł Leonard Chodźko – działacz polonijny we Francji

Leonard Chodźko, fot. wikimedia (domena publiczna) oraz jego herb Kościesza, fot. All except interior of shield Bastianow based on works of mr Tadeusz Gajl interior of shield made by Silmethule, wikimedia (na licencji CC BY-SA 4.0)

12 marca br. przypada 149 rocznica śmierci Leonarda Chodźki – historyka, wydawcy, kartografa, publicysty i działacza politycznego, przedstawiciela Polonii we Francji.

Leonard Borejko Chodźko herbu Kościesza przyszedł na świat prawdopodobnie 6 listopada 1800 r. jako syn Ludwika Chodźki i Walerii Dederko. Urodził się we wsi Oborek (obecnie na Białorusi), która współcześnie wchodzi w skład miasteczka Połoczany. Jego ojciec brał udział w powstaniu kościuszkowskim.

Leonard uczęszczał do szkoły w Mołodecznie. Tam znalazł przyjaciela w osobie Tomasza Zana – przyrodnika i badacza minerałów. Przyszły emigrant kształcił się też przy klasztorze bazylianów na Borunach. Lata 1816-1817 to czas studiów, który Leonard spędził na Uniwersytecie Wileńskim. Zaangażował się w działania Zgromadzenia Filaretów, gdzie poznał m.im. Adama Mickiewicza. Dwa lata po ukończeniu studiów młody Chodźko stał się osobistym sekretarzem księcia Michała Kleofasa Ogińskiego – kompozytora i pisarza politycznego. W 1822 r. Leonard po raz ostatni widział Litwę, gdyż w właśnie w tym roku opuścił ją razem z księciem Ogińskim. Zanim na stałe (z wyłączeniem krótkiego pobytu w Wielkiej Brytanii) zamieszkał w Paryżu, co nastąpiło w 1826 r., zdążył odwiedzić Niemcy, Włochy, Niderlandy i Anglię.

W XIX w. bazylianie utworzyli przy klasztorze w Borunach obecnie #Białoruś #Belarus świecką szkołę, którą prowadzili do 1839. Wśród jej uczniów byli poeta Antoni Odyniec, historyk Leonard i pisarz Ignacy Chodźko czy poeta Julian Korsak #Polska #Poland pic.twitter.com/uQkkNOEL7J

— PLInst-Minsk (@PLInst_Minsk) October 3, 2019

12 lutego 1830 r. Leonard zorganizował w Paryżu wielką demonstrację z okazji rocznicy urodzin Tadeusza Kościuszki z udziałem m.in. Marie Josepha de la Fayette’a oraz Victora Hugo. Po upadku powstania listopadowego Chodźko należał do grona organizatorów życia Wielkiej Emigracji na obczyźnie. W lipcu 1830 r. Leonard został kapitanem gwardii narodowej i adiutantem gen. La Fayette’a. W czasie walk został ranny.

10 grudnia 1831 r. powstało w Paryżu Towarzystwo Litewskie i Ziem Ruskich. Jego sekretarzem był właśnie Chodźko. Należał też do Komitetu Narodowego Polskiego Joachima Lelewela. Pod koniec 1832 r. powstała tajna organizacja Zemsta Ludu. Jednym z jej działaczy został Chodźko. Jej celem było wywołanie rewolucji na ziemiach Królestwa Polskiego. W 1833 r. Leonard organizował zbrojną wyprawę na ziemie polskie płka Józefa Zaliwskiego. Ambasada Rosji w Paryżu wymusiła na rządzie francuskim zmuszenie Leonarda do wyjazdu z Francji. Po stosunkowo niedługim pobycie w Anglii Chodźko powrócił w 1834 r. do Paryża.

Od tego momentu Leonard Chodźko swoje siły poświęcał na działalność naukową. W ten sposób zamierzał “odświeżyć” przeszłość i “bronić” polskiej teraźniejszości przed światem, z czego zwierzył się Mickiewiczowi. Długo można by wymieniać prace historyczne, geograficzne, kartograficzne, statystyczne, encyklopedyczne itp., które były dziełem Chodźki. Leonard zajmował się również działalnością wydawniczą szczególnie najważniejszych pozycji polskiej literatury. Zdecydowana większość dzieł Chodźki ukazała się po francusku. Na szczególną uwagę zasługuje wkład Chodźki w promowanie niezafałszowanej wiedzy o Polsce we Francji. Dzięki niemu we francuskich encyklopediach i słownikach pojawiały się hasła o sławnych Polakach, a media nad Sekwaną czerpały z wiedzy Chodźki o Polsce.

#Poland Post-partition #Maps as lobbying devices; Leonard Chodźko, Carte routière, historique et statistique des les États de l'ancienne Pologne. Leonard Chodzko, after A. Dufour & the historian J. Lelewel, a notable atlas collector, 1831. Inset of #Warsaw. #geopolitics #Europe pic.twitter.com/lPRGiY4T2u

— Steven Seegel (@steven_seegel) September 24, 2018

Dzięki działalności kolekcjonerskiej Leonarda Chodźki udało się ocalić od zapomnienia bardzo wiele cennych dokumentów, które później zasiliły kolekcję Muzeum Narodowego Polskiego w Rappersvilu.

We present the building of Bank of Poland in the engraving from around 1835. titled "La Banque de Pologne a Warsovie", from the famous work of Leonard Chodźko entitled "La Pologne historique…".
to buy: https://t.co/MUMJpDQrA2#Warszawa #Warsaw #Varsovie #Varsaviana #engraving pic.twitter.com/1iyUtB5qFP

— Antykwariat Atticus (@Atticus_pl) September 25, 2018

Dodajmy jeszcze, że przez ostatnich nieco ponad 10 lat życia Chodźko był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Leonard Chodźko był zatem człowiekiem, o którego zasługach i dokonaniach warto pamiętać tym bardziej, że w internecie nie znajdujemy zbyt wielu informacji o tej postaci. Wiedzę o takich ludziach jak on zdecydowanie warto zachować dla potomnych.

O pierwszej polistopadowej strukturze politycznej Polaków we Francji >>>

Źródła informacji: dzieje.pl, sejm-wielki.pl (genealogie szlacheckie), encyklopedia.pwn.pl, dir.icm.edu.pl (Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich), wikipedia (na podstawie: Grzegorz Rąkowski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Warszawa: Burchard Edition, 1997; Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896 oraz Władysława Borkowska: Chodźko Leonard. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, s. 386–388. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989)