Ze skarbca biblijnych Apokryfów, czyli bogactwo starożytnej tradycji chrześcijańskiej

W serii Apokryfy Starego Testamentu pod redakcją Zdzisława J. Kapery et Stanisława Mędali małopolskiego wydawnictwa The Enigma Press ukazał się właśnie tom 6, pt. Ze Skarbca biblijnych Apokryfów, którego autorem jest, ks. Antoni Tronina, emerytowany profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Ten znany polski biblista i orientalista uzyskał licencjat nauk biblijnych w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie w latach 1978-1980.

Profesor Tronina odbył kilka podróży naukowych po Bliskim Wschodzie i jest współtwórcą Biblii Lubelskiej i Nowego Komentarza Biblijnego. Jest także autorem przekładów tekstów znad Morza Martwego: Reguły Zrzeszenia, Dokumentu Damasceńskiego, Apokryfu Księgi Rodzaju, Targumu Hioba oraz tekstów prawnych z 1-ej groty w Qumran. Obecnie specjalizuje się w tłumaczeniach apokryfów Starego Testamentu i dotychczas opublikował w prezentowanej serii Apokryfy Starego Testamentu: Księgi Świętych tajemnic Henocha (tom 3), Księgę Jubileuszy (tom 4) i Drugą i Czwartą Księgę Barucha (tom 5), a ponadto tom apokryfów syryjskich. Antoni Tronina jest także autorem dwóch cennych polskich podręczników do nauki starożytnych języków ugaryckiego i syryjskiego.

Prezentowana publikacja Ze skarbca biblijnych Apokryfów stanowi antologię nowych polskich tłumaczeń kilku tekstów apokryficznych z adnotacją: Pokuta Adama, Psalmy Salomona, Żywoty Proroków, Drabina Jakubowa i Proto-ewangelia Jakuba. Podstawę tej książki stanowi dokonany na podstawie nowej edycji krytycznej przekład apokryfu Drabina Jakubowa oraz artykuły zamieszczone wcześniej w trudno dostępnych periodykach naukowych. Na wstępie autor wprowadza czytelnika w tematykę biblijnych apokryfów Starego Testamentu skupiając się na historii badaṅ nad apokryfami. Następnie, profesor Tronina skupia się we wprowadzeniu na trzech problemach: po pierwsze, ukazuje długi historyczny proces tworzenia się kanonu „pism świętych”, po drugie dokonuje przeglądu dotychczasowych naukowych edycji apokryfów biblijnych (J. Fabriciusa, J.- P. Migne’a, E. Kautzscha, R. H. Charlesa, P. Riesslera, A. Denis, W. Kümmela oraz H. F. D. Sparksa, A. D. Macho, P. Sacchi i J. Charleswortha), i po trzecie, analizuje ważność odkrycia biblioteki esseńskiej na Pustyni Judzkiej dla współczesnych studiów apokryfów biblijnych Starego Testamentu.

Odkrycia w Qumran w 1947r. przyniosły fragmenty najstarszych apokryfów opublikowanych we francuskiej serii La Bible apocryphe, której autorami byli A. Dupont-Sommer i M. Philonenko. Wielkie zasługi dla publikacji Księgi Henocha miał także polski uczony Jȯzef T. Milik, a kolejne publikacje naukowe biblistów skupiły się na związkach literatury apokryficznej i pism z Qumran. Antoni Tronina analizuje następnie stan polskich badan biblijnych apokryfów i podkreśla znaczenie pierwszego polskiego tłumaczenia apokryfów Starego Testamentu, którego autorem był ks. prof. Ryszard Rubinkiewicz, stanowiące ważny etap tych badaṅ biblijnych w Polsce. Jego dzieło kontynuują ks. profesor Marek Parchem, publikując zbiór sześciu pism apokaliptycznych i sześciu testamentów oraz ks. Remigiusz Popowski. Aktualnie, ks. Henryk Drawnel, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, specjalista tekstów z Qumran i apokryfów etiopskich opublikował oryginalne teksty znad Morza Martwego. Na końcu wprowadzenia autor skupia się na oryginalnych językach tekstów apokryfów (aramejski, syryjski, grecki) i ich starożytnych przekładów na koptyjski, etiopski, staroarmeṅski, gruziński oraz starocerkiewnosłowiański.

Korpus apokryfów prezentuje na początku Armeńską Pokute Adama (Poenitentia Adae Armenia), staroarmeṅską wersję opublikowaną po raz pierwszy przez M.E. Stone’a w 1981r. na podstawie trzech rękopisów z XVII wieku przechowywanych w Jerozolimie i Erewaniu. Autor podkreśla trzy wątki literackie stanowiące o oryginalności tego apokryfu (Szukanie pokarmu przez Adama i Ewę, Oliwa życia i rozgrzeszenie Adama). Następnie, poznajemy apokryf Psalmy Salomona (Psalmi Salomonis) opowiadający o pierwszej inwazji rzymskiej na Jerozolimę przez Pompejusza w 63r. p.n.e., powstały prawdopodobnie w środowisku gminy esseńskiej w Qumran nad Morzem Martwym. Trzeci niewielki apokryf nosi tytuł Żywoty Proroków (Vitae Prophetorum), ukazuje 23 noty biograficzne biblijnych proroków z wyjątkiem Samuela i Chuldy. Oryginał był dziełem Żyda palestyńskiego z I wieku, ale jego najstarszy rękopis grecki z VI wieku jest przechowywany w Bibliotece Watykańskiej (Kodeks Marchaliaṅski). Apokryf Drabina Jakubowa (Scala Jacobi) stanowi tekst rodzaj apokalipsy żydowskiej, a jego rozdział czwarty jest odrębnym traktatem chrystologicznym. Jego edycja krytyczna opiera się na rękopisie z Biblioteki Narodowej w Sankt -Petersburgu( Pg 1435). Na koniec poznajemy apokryf judeochrześcijański odkryty w XVI wieku Starosłowiańską Ewangelie Jakuba (Protoevangelium Jacobi), uważany za zagubiony prolog Ewangelii Marka lub hebrajskie źródło Ewangelli Mateusza i Łukasza, który powstał prawdopodobnie w połowie II wieku.

Ogromnym walorem pracy A. Troniny jest jej klarowny wykład i naukowe wprowadzenie do każdego przekładu uzupełnione aktualną bibliografią. Cenne będą także dla polskich badaczy apokryfów i dla wszystkich zainteresowanych studiami Biblii adnotacje do tłumaczenia każdego dzieła. Antologia pięciu apokryfów ukazuje ich wielkie bogactwo językowe i teologiczne oraz ogromne znaczenie pierwotnie dla kościołów wschodniego, a następnie dla zachodniego chrześcijaństwa. W judaizmie, samo pojęcie apokryfu, czyli księgi ukrytej wiąże się z poglądem, że zwoje Tory używane w liturgii synagogalnej winny być nietykalne, ale, jak podkreśla autor we wprowadzeniu, w liturgii kościoła także nie używa się apokryfów w trosce o czystość wiary. Publikacja ks. profesora Antoniego Troniny jest niewątpliwie ważnym instrumentem badawczym w Polsce nad środowiskiem biblijnym i literackim Pisma Ṡwiętego Starego i Nowego Testamentu.

Wydawnictwo naukowe The Enigma Press poleca biblijne serie wydawnicze: Biblioteka zwojów (16 tomów), Apokryfy Starego Testamentu ( 6 tomów) oraz Teksty z Pustyni Judzkiej (4 tomy).
Kontakt: dr Zdzisław J. Kapera, The Enigma Press, ul. Podedworze 5; 32-031 Mogilany (Polska) e-mail: enigma@post.pl